Gruczoły ślinowe dzielą się na trzy pary o dużych rozmiarach oraz kilkaset mniejszych, rozmieszczonych w błonie śluzowej gardła i jamy ustnej, które pełnią określone funkcje. Ślinianki wytwarzają ślinę bez przerwy. W ciągu jednego dnia mogą produkować około jednego litra tej substancji.

Ślinotok (za duża ilość śliny) oraz hyposialia (za mała ilość śliny) mogą powodować wiele schorzeń. Skład śliny spoczynkowej, czyli tej wydzielanej bez impulsów zewnętrznych, oraz stymulowanej – wytwarzanej na skutek bodźców (zapachu czy smaku) obejmuje aż 99,5% wody, oraz inne związki.

Ślina pełni różne funkcje, np. nawilża pokarm przed połknięciem. Zawiera enzym, amylazę ślinową, odpowiadającą za pierwszą fazę trawienia cukrów. Substancje bakteriobójcze znajdujące się w jamie ustnej ograniczają rozwój bakterii, jednocześnie chronią organizm przed szkodliwymi drobnoustrojami. Za bufor utrzymujący prawidłowe pH odpowiadają jony fosforanowe oraz węglanowe. Ślina jest wzbogacona również w wapń i fosforany, które utrzymują równowagę cyklu remineralizacji i demineralizacji zębów.

Ślinianki – rodzaje

Wśród dużych gruczołów ślinowych wyróżnia się ślinianki przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe. Pierwszy rodzaj jest umiejscowiony z obu stron twarzy przed małżowiną uszną. W śliniance jest przede wszystkim produkowana treść surowicza, 25% śliny spoczynkowej i 70% – stymulowanej. Przez miąższ ślinianki przyusznej przechodzi żyła zażuchwowa, tętnica szyjna zewnętrzna i nerw twarzowy. Są tam umiejscowione również węzły chłonne.

Kolejnym rodzajem są ślinianki podżuchwowe. To parzyste gruczoły, które są położone po obu stronach dolnego brzegu żuchwy. Odpowiadają za produkcję 70% śliny spoczynkowej oraz 25% – stymulowanej.

W organizmie człowieka znajdują się także ślinianki podjęzykowe. Wielkościowo są one najmniejsze z większych gruczołów ślinowych. Zostały umiejscowione na dole jamy ustnej powyżej mięśnia żuchwowo-gnykowego, ale pod błoną śluzową. Wydzielają ślinę śluzowo-surowiczą, która jest gęsta i lepka.

Choroby ślinianek

Nieprawidłowości funkcji ślinianek mogą przejawiać się jako symptomy wielu chorób ogólnoustrojowych, ale także mogą dotyczyć jedynie gruczołów ślinowych. Duże gruczoły są najczęściej atakowane przez patogeny.

Jedną z chorób dotykających ślinianki jest kamica ślinianek. To schorzenie niezapalne, które sprawia, że są wytrącane sole mineralne w wyprowadzających przewodach ślinianek. Czasami może dojść do powstania w miąższu kamieni wskutek odkładania się soli mineralnych w dużych ilościach, czego efektem może być zablokowanie odpływu śliny. Schorzenie dotyka najczęściej ślinianki podżuchwowej; gruczoł ulega powiększeniu, a chory odczuwa dotkliwy ból w czasie jedzenia. Może dojść do zakażenia ślinianki, a co za tym idzie – powstania stanu zapalnego.

Kolejną chorobą jest zespół Sjögrena, podczas którego tworzą się nacieki limfocytarne w miąższu ślinianek oraz gruczołów łzowych. W efekcie zanika ich czynność wydzielnicza. Zespół Sjögrena może dotyczyć wyłącznie ślinianek albo pojawiać się razem z innymi chorobami ogólnoustrojowymi (np. przy reumatoidalnym zapaleniu stawów). Głównymi symptomami są suchość jamy ustnej, a także spojówek. Mogą wystąpić również bóle mięśni czy stawów, złe samopoczucie oraz szybkie zmęczenie.

Następnym rodzajem schorzeń są stany zapalne. Głównymi czynnikami są tutaj infekcje wirusowe lub bakteryjne. Ostatnim rodzajem chorób są nowotwory, najczęściej dużych gruczołów. Dzieli się je na łagodne i złośliwe. Najbardziej znanymi guzami są rak gruczołowato-torbielowaty, gruczolak wielopostaciowy czy rak śluzowo-naskórkowy.

Jak leczyć schorzenia ślinianek?

Wśród najczęściej występujących schorzeń ślinianek są kamica oraz nowotwór. Pierwsze pojawia się po 40. roku życia, a leczenie ma za zadanie usunąć kamień. Czasami jest potrzebne badanie rentgenem (RTG), ultrasonografia (USG) albo scyntygrafia ślinianki. Gdy już zostanie odblokowany przewód gruczołu, powinien ustąpić ból. Innym sposobem na przeprowadzenie terapii w takim przypadku jest stosowanie płukanek, branie leków, które zwiększają poziom wytwarzanej śliny, oraz masowania tych miejsc. Jednak masaż może być wykorzystywany tylko wtedy, gdy kamień ma mały rozmiar. Kolejną metodą jest rozkruszenie go za pomocą ultradźwięków bądź lasera.

Badania ślinianek obejmują tomografię komputerową, ultrasonografię, endoskopię, rezonans magnetyczny oraz pozytywną tomografię emisyjną. W przypadku leczenia raka należy nie tylko usunąć zmienioną chorobowo część ślinianki, ale również węzły chłonne. Gdy jest to guz złośliwy, powinno zastosować się także radioterapię.