Mastektomia jest zabiegiem chirurgicznym, który polega na usunięciu piersi. Przeprowadza się go u kobiet, u których rozpoznano raka piersi. W wielu przypadkach jest to jedyny sposób leczenia nowotworu. Niekiedy mastektomia wykonywana jest profilaktycznie – rekomenduje się ją u pacjentek z genetyczną predyspozycją do wystąpienia raka piersi. Zabieg może nieść ze sobą powikłania. Do najczęstszych należą: obrzęki limfatyczne, ograniczenie wykonywania ruchów, osłabienie mięśni, zaniki mięśniowe i zaburzenie symetrii ciała. Aby im zapobiec, konieczna jest rehabilitacja po mastektomii.

Zobacz też:

• Mastektomia profilaktyczna – czy jej wykonywanie ma sens?
• Zabieg mastektomii z rekonstrukcją piersi
• Mastektomia – niezagrożona kobiecość?

Dlaczego rehabilitacja po mastektomii jest ważna?

Rehabilitacja po mastektomii jest ważna z kilku względów. Przede wszystkim pozwala wrócić kobiecie do pełnej sprawności. Ćwiczenia poprawiają sprawność kończyny po stronie operowanej oraz zwiększają siłę mięśni, które po zabiegu bardzo często ulegają osłabieniu. Dzięki rehabilitacji zwiększa się zakres ruchów w stawach ręki i okolicy klatki piersiowej. Poprawia się także ogólna wydolność układu krążenia.

Rehabilitacja po mastektomii łagodzi dolegliwości bólowe, poprawia samopoczucie i komfort pacjentki, a także ułatwia adaptację do nowych warunków życia. Jeżeli doszło do usunięcia węzłów chłonnych, odpowiednie ćwiczenia zapobiegają powstawaniu obrzęków limfatycznych – zastoju chłonki prowadzącego do stanu zapalnego.

Pierwsze działania usprawniające powinny rozpocząć się jeszcze przed zabiegiem. Mogą to być ćwiczenia ogólnoustrojowe, które wzmocnią wydolność organizmu, a także zwiększą zakres ruchów. Ważna jest nauka ćwiczeń oddechowych oraz prawidłowego układania ręki. Pierwsze ćwiczenia po mastektomii wykonuje się po operacji. Należy je kontynuować samodzielnie w domu.

Ćwiczenia po mastektomii w 1–3 dobie

Ćwiczenia po mastektomii, które należy wykonywać w 3 pierwszych dniach po zabiegu, angażują przede wszystkim palce, dłonie, przedramiona i obręcz barkową. Są dostosowane do możliwości pacjentki. Przykładowe ćwiczenia to:

• zaciskanie dłoni w pięść na 3 sekundy i rozluźnianie palców,
• zaciskanie w dłoni miękkiej piłeczki,
• rozszerzanie palców i ponowne ich łączenie,
• zginanie i prostowanie kończyny w stawie łokciowym.

Gimnastykę wykonuje się 3 razy dziennie. Każde ćwiczenie należy powtórzyć 15 razy. W pierwszych dniach wykorzystuje się klin rehabilitacyjny po mastektomii. Dzięki niemu kończyna jest ułożona wyżej. Zapobiega to obrzękom.

Ćwiczenia po mastektomii w 4–6 dobie

Ćwiczenia po mastektomii w 4–6 dobie po zabiegu należy wykonywać w pozycji siedzącej z nogami opartymi o podłoże. Są to:

• krążenia ramion w przód i w tył,
• unoszenie kończyny po stronie operowanej przy pomocy zdrowej ręki,
• wyciąganie rąk przed siebie i rozsuwanie ich na boki,
• unoszenie w górę dłoni opartych na łokciach.

Rehabilitacja po mastektomii w 7–9 dobie

W 7 dobie po zabiegu mastektomii gimnastykę wykonuje się z laską gimnastyczną. Pozwala ona na regulowanie napięcia w mięśniach. Do najczęściej zalecanych ćwiczeń należą:

• chwycenie laski w obie dłonie i unoszenie kończyn w górę,
• trzymanie laski w dłoniach wyprostowanych przed sobą i wykonywanie okręgów w powietrzu.

Ćwiczenia po mastektomii w domu można także wykonywać w pozycji stojącej. Trzeba stanąć przed ścianą i oprzeć się o nią rękami, a następnie „wchodzić” i „schodzić” dłońmi po ścianie. Z czasem można dołożyć gimnastykę, która poprawia ogólną sprawność fizyczną. Przed wypisaniem do domu pacjentka jest edukowana w zakresie rehabilitacji przez personel medyczny.

Fizjoterapia po mastektomii – masaż

Lekarz może skierować pacjentkę na zabiegi fizjoterapeutyczne. Fizjoterapia po mastektomii obejmuje zabiegi elektrolecznicze, natryski, kąpiele i masaże. Te ostatnie mogą być wykonywane samodzielnie w domu, po krótkim przeszkoleniu przez specjalistę.

Masaż po mastektomii usprawnia odpływ chłonki, dzięki czemu zmniejsza się ryzyko powstania obrzęku limfatycznego i stanu zapalnego. Rękę należy oprzeć na klinie. Początkowo wykonuje się delikatne ruchy, przypominające głaskanie, a następnie przechodzi się do ugniatania i oklepywania kończyny. Masaż trwa 10 minut i kończy się głaskaniem.

Rekonwalescencja po mastektomii

Rekonwalescencja po mastektomii trwa około 2–3 miesiące. Po operacji ważne jest unikanie czynników, które sprzyjają pojawieniu się dolegliwości bólowych i obrzęków. Niewskazane czynności to:

• zbyt intensywny wysiłek fizyczny,
• wykonywanie gwałtownych ruchów ręką,
• noszenie ciężkich przedmiotów,
• noszenie biżuterii, która powoduje ucisk na rękę,
• spanie po stronie operowanej,
• gorące kąpiele.

Zobacz film: Na czym polega mastektomia, współczesne metody.

Bibliografia:

1. R. Madetko, B. Ćwiertnia, Rehabilitacja po mastektomii, [w:] „Problemy pielęgniarstwa”, 2008, t. 16, nr 14, s. 397–400.

2. J. Zwolińska i wsp., Wpływ kompleksowej rehabilitacji na funkcję kończyny górnej u pacjentek po mastektomii, [w:] „Fizjoterapia”, 2013, 21,2, s. 7–24.