Reakcja alergiczna (uczuleniowa) to bardzo powszechny problem cywilizacyjny. Już w XVIII w. opisano po raz pierwszy alergię jako gorączkę sienną, czyli katar pojawiający się po kontakcie z sianem. Pojęcie reakcja alergiczna zostało wprowadzone dopiero w 1906 r. przez lekarza pediatrę Clemensa von Pirqueta. Reakcja alergiczna oznacza nieprawidłową reakcję organizmu człowieka, a konkretnie układu odpornościowego, na substancje uczulające, czyli alergeny. Takie substancje u zdrowych osób nie powinny wywołać żadnej reakcji. Reakcja alergiczna może mieć postać miejscowego wyprysku, np. na twarzy czy tułowiu, rozsianych zmian skórnych czy objawów uogólnionych.

Reakcja alergiczna (uczuleniowa) – kiedy występuje?

Reakcja alergiczna, czyli uczuleniowa, powstaje po kontakcie z alergenem. Jest to białko będące częścią strukturalną roślin, zwierząt, a także różnych produktów. U każdego człowieka reakcja alergiczna może wystąpić na zupełnie inny alergen, ponadto u jednej osoby może dojść do wystąpienia reakcji alergicznej na wiele typów substancji. Są jednak substancje, które statystycznie najczęściej wywołują odpowiedź alergiczną układu odpornościowego. Należą do nich:

• pyłki, w tym pyłki traw, drzew,
  
• pleśń,
  
• mleko krowie,
  
• orzechy,
  
• jaja,
  
• cytrusy,
  
• roztocza kurzu domowego,
  
• sierść zwierząt,
  
• jad pszczół czy innych owadów,
  
• lateks.
  

Ponadto dość często dochodzi do powstania reakcji alergicznej na leki, np. na antybiotyk (najczęściej na penicylinę).

Reakcje alergiczne można podzielić zarówno ze względu na czas ich wystąpienia (na natychmiastowe oraz typu opóźnionego), jak również pod względem sezonowości:

• całoroczne, czyli występujące stale w otoczeniu, bez względu na porę roku,
  
• sezonowe, pojawiające się tylko w czasie pylenia określonych typów traw czy drzew.
  

Zdarzają się też tzw. krzyżowe reakcje alergiczne. Oznacza to, że osoba uczulona np. na lateks może wytworzyć reakcję alergiczną również np. na banany. Innym przykładem krzyżowej reakcji alergicznej jest alergia na pyłki roślin, jak np. brzozy, a jednocześnie na jabłka.

Mechanizm powstawania reakcji alergicznych

Po kontakcie z substancją uczulającą, czyli alergenem, komórki układu odpornościowego wywołują reakcję alergiczną. Wydzielają się wyspecjalizowane komórki, jak eozynofile, mastocyty, limfocyty, a przede wszystkim immunoglobuliny, czyli przeciwciała klasy IgE. Mają one na celu bronić organizm przed szkodliwą substancją, jednak jest to reakcja nieprawidłowa, ponieważ dana substancja nie jest zagrożeniem dla człowieka, a reakcja organizmu jest nadmierna. Białko, czyli alergen, jest prezentowane limfocytom T przez inne wyspecjalizowane komórki organizmu. Limfocyty T pobudzają limfocyty B do produkcji swoistych przeciwciał, czyli immunoglobulin klasy E (IgE). Przeciwciała te łączą się następnie z komórkami tucznymi. Są to specjalne komórki obecne w wielu tkankach człowieka, które mają za zadanie pobudzać wydzielanie różnych substancji stymulujących napływ komórek zapalnych.

Przebieg reakcji alergicznej dzieli się na dwie fazy. Wczesna faza pojawia się natychmiast po zetknięciu się organizmu z alergenem. Wywołują ją substancje uwalniane przez komórki tuczne, jak np. histamina. Substancje te doprowadzają do rozszerzenia naczyń krwionośnych i wzrostu ich przepuszczalności. Skutkować to może spadkiem ciśnienia tętniczego, a także pojawieniem się takich objawów, jak katar. Dochodzi również do drażnienia zakończeń nerwowych, a to prowadzi do pojawienia się świądu czy kichania. Substancje te we wczesnej fazie reakcji alergicznej mogą doprowadzić do obrzęków, np. krtani, co w konsekwencji powoduje zaburzenia oddychania i charakterystyczne świsty oddechowe. U niektórych osób rozwija się faza późna reakcji alergicznej, a to skutkuje napływem komórek zapalnych, pojawieniem się przetrwałego nieżytu nosa, zaostrzeniem objawów oddechowych i wieloma innymi stanami przewlekłymi.

Nawracająca reakcja alergiczna w obrębie tych samych tkanek może ostatecznie doprowadzić do ich uszkodzenia.

Objawy reakcji alergicznej

Reakcja alergiczna może dawać różnego rodzaju objawy, które ponadto mogą mieć różne nasilenie, począwszy od łagodnych zmian alergicznych na skórze, po ostre reakcje alergiczne. Alergia może mieć różne typy, co generuje obraz kliniczny reakcji uczuleniowych na alergeny. Najczęściej alergia kojarzona jest z wysypką. Owszem, zmiany w typie wyprysku miejscowego czy rozsianej wysypki to częsty objaw alergii. Pojawia się przede wszystkim na skutek kontaktu skóry z kosmetykami czy środkami chemicznymi. Pyłki traw i drzew częściej powodują objawy w postaci np. kataru siennego, łzawienia oczu. Najbardziej niebezpieczna jest ostra reakcja alergiczna, którą obserwuje się głównie po ugryzieniu przez owady czy zjedzeniu alergizującego pokarmu. Może dojść do obrzęku tkanek w obrębie gardła, krtani, zaburzeń oddychania, a najgroźniejszą formą reakcji alergicznej jest wstrząs anafilaktyczny.