Rdzeń kręgowy (łac. medulla spinalis) kształtem przypomina sznur. Jego długość wynosi ok. 45 cm, średnica blisko 1 cm, a masie ok. 30 g. Przewodzi impulsy nerwowe między mózgowiem a układem obwodowym. Rdzeń kręgowy znajduje się w kręgosłupie, a dokładniej w kanale kręgowym. Rdzeń łączy się z rdzeniem przedłużonym u góry i kończy stożkiem rdzeniowym w II kręgu lędźwiowym.

Budowa rdzenia kręgowego

Rdzeń kręgowy złożony jest z segmentów:

• 12 piersiowych,
• 5 lędźwiowych,
• 5 krzyżowych,
• 1 guziczny.

Nerwy są połączone z rdzeniem za sprawą korzeni nerwowych-brzusznych i korzeni grzbietowych. Składają się z 5–10 nici korzeniowych (pęczków nerwowych).

W okolicy szyjnej i lędźwiowej rdzeń kręgowy ma wrzecionowate zgrubienia. Na jego powierzchni znajdują się liczne podłużne bruzdy, które dzielą rdzeń na sześć sznurów. Rdzeń otoczony jest trzema oponami (twardą, podpajęczą i miękką). W jego wnętrzu znajduje się substancja szara (istota szara), a na zewnątrz – substancja biała (istota biała). Przez środek rdzenia przebiega wąski kanał środkowy, który u góry przechodzi w kanał środkowy rdzenia przedłużonego.

Poza wspomnianym unerwieniem mięśni, skóry, gruczołów podstawowymi funkcjami rdzenia kręgowego jest koordynacja funkcji ruchowych; biegną w nim także drogi czucia głębokiego i temperatury.

Uszkodzenia rdzenia kręgowego – przyczyny

Rdzeń kręgowy ze względu na swoją kruchą budowę jest podatny na wiele chorób i uszkodzeń. Naturalną obroną rdzenia jest kręgosłup i jego poszczególne kręgi. Dodatkową ochronę stanowi kanał kręgowy. Amortyzację zapewnia płyn mózgowo-rdzeniowy i wspomniane opony. Te elementy nie ochraniają jednak przed dużymi urazami (najczęściej mechanicznymi).

Uszkodzenia rdzenia kręgowego mogą być wynikiem naciągnięcia, przecięcia, rozerwania, stłuczenia, ucisku oraz złamania. Ich przyczynami bywają m.in. urazy w przypadku sportowców, wypadki komunikacyjne, upadki, a nawet powikłania pooperacyjne.

Objawy uszkodzenia rdzenia kręgowego

W przypadku osoby z uszkodzonym rdzeniem kręgowym najczęściej bez rehabilitacji nie ma mowy o prowadzeniu normalnego życia. Urazom towarzyszą najczęściej:

• problemy z samodzielnym oddychaniem,
• silny ból i ucisk w okolicach kręgosłupa, klatki piersiowej i głowy,
• paraliż części ciała,
• trudności lub niemożność utrzymania równowagi i chodzenia,
• nietrzymanie moczu i stolca.

Uszkodzeniom rdzenia kręgowego łączą się najczęściej z urazami kręgosłupa, zwłaszcza po wypadkach motoryzacyjnych, kiedy to nierzadkie są także urazy głowy, klatki piersiowej, złamania miednicy i kończyn dolnych, krwiaki opłucnej.

Uszkodzony rdzeń kręgowy – leczenie

Niestety, rdzeń kręgowy nie ma zdolności regeneracji. Chociaż lekarze i naukowcy pracują nad nowatorskimi metodami leczenia, to obecnie w większości uszkodzeń rdzenia kręgowego, nie udaje się doprowadzić do cofnięcia zaburzeń.

Leczenie rdzenia kręgowego zależne jest od rodzaju urazu. Do całkowitego przerwania dochodzi bardzo rzadko, jednak nawet uszkodzenia o mniejszym zakresie są wyzwaniem dla lekarza i osoby cierpiącej.

Ortopedzi często klasyfikują urazy rdzenia kręgowego według skali Frankela, w której wyróżnia się 5 stopni:

• A – oznacza całkowite uszkodzenie rdzenia (porażenia, paraliż),

• B – brak możliwości poruszania ciałem z zachowaniem czucia (nawet częściowym),
• C – możliwość wykonywania ruchów (mocno ograniczonych) z częściowo zachowanym czuciem lub nieczuciem,
• D – niedowłady różnego stopnia,
• E – brak ubytków neurologicznych.

Pierwszymi zaleceniami lekarzy w przypadku uszkodzeń rdzenia jest podanie glikokortykosteroidów (do 8 godzin od wystąpienia urazu), jednak ich skuteczność nie została dostatecznie udowodniona. Dalszym możliwym leczeniem jest operacja neurochirurgiczna i rehabilitacja.

Szacuje się, że nie więcej niż 5% wszystkich uszkodzeń rdzenia kręgowego udaje się wyleczyć.

Zapalenie rdzenia kręgowego

Jedną z najczęstszych chorób rdzenia kręgowego, niepowstałą z uszkodzenia mechanicznego, jest zapalenie. Najczęściej łączy się ono z toczniem rumieniowatym i chorobami zakaźnymi. Jest to schorzenie neurologiczne, w którym dochodzi do uszkodzenia struktur rdzenia. Jedną z postaci zapalenia jest ostre poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego.

W przypadku ostrego poprzecznego zapalenia kręgowego (acute transverse myelitis) dochodzi do osłabienia siły mięśni, a niekiedy do trwałego inwalidztwa. Pierwszymi objawami ostrego poprzecznego zapalenia rdzenia kręgowego są częste bóle w plecach, kończynach i nierzadko także specyficzne uczucie opasywania. Po krótkim czasie pojawiają się kolejno: zaburzenia czynności nerwów odpowiedzialnych za ruch, czucie i nerwy wegetatywne. Wśród kolejnych objawów lekarze wymieniają: paraliż kończyn dolnych, zaburzenia czynności jelit i pęcherza, współistnienie zakażenia, owrzodzenie jamy ustnej i narządów płciowych, wysypkę, sinicę marmurkowatą, zapalenie błony surowiczej i nerwu wzrokowego.

Aby zdiagnozować ostre poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego, najczęściej wykonuje się rezonans magnetyczny rdzenia oraz mózgu, a także analizę płynu mózgowo-rdzeniowego. Stosowanym leczeniem jest terapia lekami przeciwbólowymi oraz żmudna i długa rehabilitacja. Zdaniem ortopedów powrót do zdrowia trwa średnio 2 lata, a 30% osób zapadłych na zapalenie zostaje trwałymi inwalidami.