Rak in situ nazywany jest też rakiem nieinwazyjnym, przedinwazyjnym, umiejscowionym. Klinicznie odpowiada bardzo małej zmianie, która nie nacieka okolicznych tkanek i nie daje przerzutów. Radykalnym, likwidującym takie ognisko choroby leczeniem jest zwykle miejscowe wycięcie z marginesem tkanek zdrowych.
Czym jest rak in situ?
Rak in situ (od łacińskiej nazwy określany skrótem CIS) jest miejscową zmianą znajdującą się w obrębie nabłonka. Oznacza to, że w określonym miejscu tworzy się skupisko nieprawidłowych komórek, które zaczynają się w sposób nietypowy namnażać. Naciek taki nie uszkadza i nie penetruje innych tkanek. Granicą dla niego jest błona podstawna nabłonka – zwarta, cienka warstwa tkanki łącznej, która stanowi konstrukcyjną podporę dla komórek. Mogą one na niej tworzyć struktury jedno- lub wielowarstwowe. Rak staje się inwazyjny (naciekający), kiedy nowotwór narusza tę błonę i jego komórki zaczynają przenikać do innych tkanek (np. warstwy mięśniowej szyjki macicy).
Rak in situ najczęściej tworzy struktury o płaskiej powierzchni, które mają jednak makroskopowo inny wygląd, niż otaczający je prawidłowy nabłonek. Typowymi elementami może być: pogrubienie nabłonka, przebarwienie lub nieprzejrzystość, twarda powierzchnia, złuszczanie się powierzchownych warstw. W przypadku przewodowego raka in situ gruczołu piersiowego (ductal carcinoma in situ, DCIS) zmiana może przybierać formę niewielkiego guzka o średnicy kilku milimetrów. Przy dokładnym badaniu i dogodnej lokalizacji może on jednak, mimo niewielkich rozmiarów, zostać zauważony.
Kiedy stawia się rozpoznanie raka in situ?
Rozpoznanie raka in situ stawia się wyłącznie na podstawie badania histopatologicznego. Istnienie procesu złośliwego można potwierdzić, pobierając niewielką ilość komórek z powierzchownej zmiany zaobserwowanej w trakcie badania i poddając ją ocenie cytologicznej. Jednak to, czy nowotwór pozostał w obrębie nabłonka i nie przekroczył błony podstawnej, można w sposób zdecydowany ustalić jedynie, badając preparaty przygotowane z wycinka tkanki.
Samo postawienie rozpoznania raka nie jest zadaniem łatwym. W histopatologii określa się kilka stadiów przemian komórek, które w pewnym zakresie są do siebie podobne i mogą nasuwać podejrzenie złośliwości procesu chorobowego.
Prawidłowe komórki pod wpływem różnych czynników (mechanicznych, chemicznych, infekcyjnych, genetycznych) podlegają w organizmie przemianom, które mogą zaburzać ich strukturę. Cechy te mogą mieć charakter trwały i przenosić się na komórki potomne.
Rozróżnia się cztery podstawowe stopnie przemian komórek nabłonkowych:
- hipertrofia – przerost prawidłowego nabłonka, namnażanie się komórek o prawidłowej strukturze, które może wynikać np. z oddziaływania hormonów na nabłonek trzonu macicy;
- dysplazja – w której pojedyncze komórki zdradzają nietypowe cechy, takie jak np. nieprawidłowa wielkość, odmienna od normalnej struktura jądra, zwiększone tempo podziałów;
- atypia – komórki są duże, wielokształtne, o różnej wielkości, struktura i ilość jąder komórkowych może być zmienna, widoczne są cechy chaotycznych, szybkich podziałów;
- transformacja rakowa – widoczne jest znaczne nasilenie zmian atypowych, zaburzeniu ulega cała makroskopowa budowa nabłonka, widoczny jest chaos i liczne nieprawidłowości w podziałach komórkowych.
Przejścia pomiędzy tymi stanami są dość płynne, więc histopatolog oceniający zmiany musi mieć duże doświadczenie, by właściwie określić zakres ewentualnej patologii.
Rak przedinwazyjny szyjki macicy
Rak przedinwazyjny szyjki macicy może być rozpoznany w trakcie rutynowych badań profilaktycznych. Widoczne zmiany dają się dobrze zdiagnozować klinicznie podczas kolposkopii, a zlokalizowane w obrębie kanału szyjki mogą być wstępnie rozpoznane dzięki wykonywanemu rutynowo badaniu cytologicznemu. Miejscowe, doszczętne usunięcie zmiany pozwala na eliminację ryzyka rozrostu wykrytego raka in situ i uzyskanie dobrego rokowania.
Rak przedinwazyjny sutka
Rak przedinwazyjny sutka jest schorzeniem, które można wykryć w trakcie badania mammograficznego, ultrasonograficznego lub podczas standardowego badania piersi (którego, mimo dostępności różnych technik obrazowych, nie należy pomijać). Rozpoznanie potwierdza się po wykonaniu biopsji gruboigłowej i przeprowadzeniu oceny histopatologicznej pobranego materiału. O sposobie i rozległości leczenia decyduje zespół onkologiczny, kierując się stanem klinicznym pacjentki i szczegółowym opisem stopnia złośliwości zmian na poziomie komórkowym.