Stres jest reakcją adaptacyjną na działanie różnego rodzaju bodźców, niekoniecznie negatywnych. Pojawia się, gdy człowiek zmuszony jest do podjęcia niestandardowych działań czy odnalezienia się w trudnej sytuacji. Następuje wówczas mobilizacja wszystkich sił organizmu, które mogą ułatwić sprostanie nietypowym okolicznościom. Krótkotrwały stres jest zatem zjawiskiem korzystnym – zwiększa wydolność fizyczną osoby zmuszonej do ucieczki przed niebezpieczeństwem, podnosi zdolność koncentracji w chwili ważnego egzaminu, niweluje uczucie zmęczenia, gdy trzeba czuwać przez całą noc. Na dłuższą metę zaburzenie równowagi funkcjonalnej organizmu jest niekorzystne dla zdrowia.

Czynniki wywołujące przewlekłe objawy stresu

W dzisiejszych czasach wiele osób żyje w nieustannym stresie, często nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Kłótnia małżeńska czy śmierć bliskiej osoby to oczywiste stresory. Przewlekłe napięcie mogą jednak wywoływać także takie czynniki jak długotrwałe przebywanie w hałasie, natłok informacji, praca nieadekwatna do zawodowych ambicji, przygotowania do ślubu czy urlopu. Godząc się na tempo i wymogi współczesnego świata, ludzie uczą się ignorować nieustanne napięcie emocjonalne i nie upatrują w nim źródła swoich somatycznych dolegliwości. Tymczasem większość z nich mogłaby ustąpić pod wpływem odpowiedniej dawki relaksu lub dopasowania trybu życia do własnych możliwości.

Zobacz film i sprawdź, które ćwiczenia pomogą nam pokonać stres:  

Somatyczne objawy stresu

Nagły, silny stres powoduje takie fizyczne objawy, jak przyspieszenie oddechu i tętna, zwiększona potliwość, wyostrzenie zmysłów, wzmożone napięcie mięśni. U ludzi pierwotnych taka reakcja przygotowywała organizm do walki lub ucieczki. Dziś człowiek mierzy się z innymi problemami niż np. konfrontacja z dzikim zwierzęciem, ale fizjologiczne objawy stresu nie zmieniły się i wciąż są pomocne w wielu okolicznościach.

Zmiany, jakie następują w organizmie pod wpływem stresora, pobudzają autonomiczny układ nerwowy, a konkretnie jego część współczulną. Pod wpływem tej aktywności następuje intensywniejsze wydzielanie hormonów takich jak kortyzol, adrenalina, noradrenalina przy jednoczesnym spadku stężenia serotoniny i dopaminy (tzw. hormonów szczęścia odpowiedzialnych m.in. za dobre samopoczucie). Działanie „hormonów stresu” powoduje wzrost ciśnienia krwi i poziomu glukozy, zwiększenie napięcia mięśniowego, nadwrażliwość na bodźce, trudności z zasypianiem.

Jakie są długotrwałe objawy stresu?

Utrzymująca się przez długi czas aktywność „hormonów stresu” trwale zaburza homeostazę organizmu, prowadząc do szeregu dolegliwości zdrowotnych, do których należą:

• bóle głowy (spowodowane ciągłym napięciem mięśni, nadwrażliwością na światło czy hałas, nieprawidłowym ciśnieniem krwi),
  
• bóle kręgosłupa (będące wynikiem wzmożonego napięcia mięśni przykręgosłupowych),
  
• choroby sercowo-naczyniowe (związane z zaburzeniami rytmu serca, gospodarki lipidowej, nadciśnieniem tętniczym),
  
• niestrawność, zaparcia, biegunki (będące następstwem zaburzeń trawienia),
  
• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy (spowodowana nieprawidłowym wydzielaniem kwasów trawiennych),
  
• dermatozy, wypadanie włosów, zaburzenia cyklu miesiączkowego, spadek libido, bezsenność lub ospałość (wywołane zaburzeniem gospodarki hormonalnej),
  
• insulinooporność i cukrzyca typu 2 (związane z nadmiarem glukozy we krwi).
  

Objawy przewlekłego stresu w późnej fazie

Przy długotrwałym stresie następuje w końcu faza wyczerpania zasobów organizmu. Poziom „hormonów stresu” spada poniżej granicy normy. Organizm nie tylko zmaga się z ich brakiem, ale i spustoszeniami, jakie przez wiele tygodni poczynił ich nadmiar. Konsekwencją przewlekłego stresu jest spadek odporności, upośledzenie procesów metabolicznych. Prowadzi to do różnego typu infekcji. Może zwiększać ryzyko chorób autoimmunologicznych, osteoporozy, a nawet nowotworów.

Przewlekły stres odbija się także na samopoczuciu psychicznym i funkcjach poznawczych. Zaburzenia równowagi hormonalnej mogą powodować drażliwość, depresję czy stany lękowe. Ograniczają zdolność koncentracji, zapamiętywania, analitycznego myślenia.

Jak radzić sobie z objawami stresu?

W związku z długą listą negatywnych konsekwencji przewlekłego stresu zdecydowanie należy mu zapobiegać lub łagodzić jego objawy. W tym celu warto:

• w miarę możliwości dostosować codzienną aktywność do swoich potrzeb,
  
• pracować nad pozytywnym nastawieniem do życia (gdy nie można wpłynąć na stresogenne okoliczności, dobrze jest zmienić swój stosunek do nich),
  
• zapewnić sobie regularną dawkę aktywności fizycznej, najlepiej na świeżym powietrzu,
  
• opanować metody relaksacji,
  
• zadbać o czas na przyjemności, np. hobby, spotkania z przyjaciółmi,
  
• skorzystać z psychoterapii, a w razie potrzeby – z leczenia farmakologicznego.