Trzustka to narząd jamy brzusznej, który spełnia rolę wydzielniczą. Ze względu na jej budowę, unaczynienie i położenie zabiegi operacyjne na tym narządzie są trudne do wykonania. Jednak zabiegi przeszczepu trzustki są podejmowane, gdyż chory z cukrzycą po transplantacji tego narządu może uniezależnić się od konieczności ciągłej kontroli poziomu cukru i stosowania insuliny, a w dłuższej perspektywie czasu uniknąć poważnych, zagrażających życiu powikłań.

Trzustka – budowa i czynność

Trzustka jest narządem jamy brzusznej, położonym w tylnej części nadbrzusza. Zbudowana jest z miękkiej, bardzo wrażliwej tkanki gruczołowej, ukształtowanej w tzw. zraziki, z których formują się trzy podstawowe części narządu: przylegająca do dwunastnicy głowa z cieśnią, trzon i ogon, sięgający zwykle aż do śledziony. Narząd jest położony poziomo.

Trzustka spełnia dwie podstawowe funkcje: zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczą. Wydzielanie zewnętrzne to produkcja przez komórki pęcherzykowe trzustki enzymów trawiennych, które przez przewód trzustkowy trafiają do przewodu żółciowego wspólnego i do dwunastnicy. Tam spełniają ważną rolę w trawieniu białek i tłuszczów. Wydzielanie wewnętrzne to bardziej skomplikowany mechanizm, który przede wszystkim pozwala na regulację poziomu glukozy w organizmie.

Cukrzyca jako choroba trzustki

Niedobór produkowanej przez trzustkę insuliny sprawia, że poziom cukru we krwi podnosi się niebezpiecznie, a jednocześnie spada jego zawartość w komórkach. Powstająca w ten sposób cukrzyca, a w jej przebiegu wysoka glikemia (pojawiająca się nawet przejściowo), powoduje przyspieszenie rozwoju zmian miażdżycowych w naczyniach krwionośnych (z niebezpiecznymi powikłaniami sercowo-naczyniowymi i mózgowymi). Hiperglikemia jest też przyczyną niewydolności nerek oraz stopniowej utraty wzroku ze względu na rozwijającą się retinopatię. Zmiany te są postępujące i nieodwracalne, a nawet bardzo zaawansowane leczenie farmaceutykami (w tym insuliną) pozwala tylko na spowolnienie ich rozwoju. Wynika to z faktu, że żadne (nawet najczęściej powtarzane) badanie poziomu cukru i dostosowywanie każdej dawki insuliny do uzyskanych wyników i potrzeb nie zastąpi naturalnej regulacji, w której trzustka odgrywa niezmiernie ważną rolę.

Wskazania do przeszczepu trzustki

Przeszczep trzustki to zabieg niezmiernie skomplikowany i obarczony relatywnie dużym ryzykiem. Kwalifikacją do niego są bardzo zaawansowane zmiany cukrzycowe albo taki przebieg tej choroby, który wskazuje na to, że powikłania pojawią się szybko i doprowadzą pacjenta do ciężkiego kalectwa lub śmierci.

Najczęstszym wskazaniem jest cukrzyca z niewydolnością nerek. Taki chory jest poddawany insulinoterapii i jednocześnie regularnym dializom, a trzustkę przeszczepia się mu albo wraz z nerką, albo już po transplantacji tego narządu. Dzięki temu chory diabetyk ma szansę na nawet całkowity powrót do zdrowia.

Chorzy, u których powikłania cukrzycy nie są jeszcze rozwinięte, a jednocześnie stwierdza się niewydolność trzustki, są kwalifikowani do tzw. wyprzedzającego przeszczepu trzustki. O ile przeszczepiona trzustka podejmuje prawidłową czynność, a przeszczep nie zostaje odrzucony, to stan zdrowia chorego osiąga normę: nie musi on brać insuliny, może powrócić do normalnego życia i do pracy. Kobiety po udanych przeszczepach, mimo konieczności stosowania leków immunosupresyjnych (zapobiegających odrzuceniu transplantowanego organu), mogą również zachodzić w ciążę i rodzić dzieci.

Pozostałymi (choć bardzo rzadkimi) wskazaniami do przeszczepu są:

• pozapalna niewydolność trzustki,
  
• marskość trzustki,
  
• stan po skutecznym usunięciu raka trzustki, bez nawrotu choroby nowotworowej.
  

Stany te powodują niedobór insuliny i wtórne wystąpienie objawów cukrzycy (ze wszystkimi powikłaniami włącznie).

Przeszczep trzustki – efekty i powikłania

Przeszczep trzustki (połączony ewentualnie z transplantacją nerki) to zabieg, który może przywrócić choremu możliwość normalnego funkcjonowania bez konieczności używania insuliny czy regularnego wykonywania dializ. Zabezpiecza przed utratą wzroku albo amputacjami kończyn z wtórnymi zmianami zgorzelinowymi. Dzięki postępom współczesnej medycyny dzieje się tak w 60–70% zabiegów. Jednak jest to operacja ciężka do wykonania i niepozbawiona powikłań.

Do najczęstszych z nich należą:

• zapalenie przeszczepionego narządu (wywołane niedokrwieniem w czasie zabiegu albo intensywną manipulacją w trakcie zabiegu),
  
• martwica przeszczepionego narządu ze względu na powikłania zakrzepowe w zespoleniach naczyniowych,
  
• odrzucenie przeszczepu (mogące wymagać nawet eksplantacji – usunięcia wszczepionych narządów trzustki),
  
• krwawienia, infekcje i przetoki pooperacyjne.
  

Mimo braku innych powikłań w niektórych przypadkach zdarza się również, że dobrze wygojony przeszczep bez oznak odrzucenia nie podejmuje czynności wydzielniczej i nie spełnia swojej roli. Dlatego kwalifikacja chorego do transplantacji trzustki nie jest procesem prostym – wymaga indywidualnej oceny stanu chorego przez wielu specjalistów.