Promienica to choroba znana od setek lat – wywołujące ją beztlenowe bakterie z gatunku Actinomyces israeli odkryto w odnalezionych w Kanadzie szczątkach mężczyzny, który prawdopodobnie żył w III w. n.e. Promieniowce zostały również zidentyfikowane w szkieletach kopalnych nosorożców.

Dziś promienica najczęściej występuje u zwierząt (zwłaszcza bydła i trzody chlewnej), rzadziej u ludzi – zazwyczaj zapadają na nią mężczyźni w wieku 20–50 lat. Na rozwój choroby szczególnie narażone są osoby z upośledzoną odpornością, niedożywione, po radioterapii, a także zmagające się z chronicznymi schorzeniami, na przykład z cukrzycą, marskością lub przewlekłym zapaleniem wątroby.

Promienica – leczenie

Przyczyn zakażenia chorobą może być wiele. Często promieniowce dostają się do organizmu przez kontakt ze zwierzęciem, a nawet trawą lub kłosami zboża. Bakterie bywają również składnikiem fizjologicznej flory bakteryjnej w jamie ustnej i w pewnych warunkach mogą wywołać promienicę, czemu sprzyjają urazy jamy ustnej (np. skaleczenie dziąseł czy języka), choroby przyzębia, usunięcie zęba przez dentystę, nieodpowiednio przeprowadzone zabiegi stomatologiczne, a zwłaszcza nieprzestrzeganie zasad higieny jamy ustnej i rozwijająca się w niej próchnica.

Promienica to choroba, której leczenie kiedyś trwało nawet 12 miesięcy, obecnie skraca się je zwykle do 3–6 miesięcy. Za najskuteczniejszą metodę uchodzi antybiotykoterapia. Najczęściej choremu aplikuje się penicylinę lub – w razie przeciwwskazań do jej stosowania – klindamycynę, erytromycynę czy doksycyklinę. Początkowo preparaty podaje się dożylnie, a gdy nastąpi poprawa stanu zdrowia – doustnie.

W przypadku promienicy leczeniu farmakologicznemu czasami towarzyszą również zabiegi chirurgiczne, polegające na usunięciu zmian ropnych oraz tworzących się guzów.

Promienica szyjno-twarzowa

Proces chorobowy może obejmować różne części ciała, ale najczęściej (w ponad 50% przypadków) zmiany zlokalizowane są w rejonie szyjno-twarzowym. Promienica rozwija się wówczas w jamie ustnej, a następnie zajmuje skórę w okolicy podżuchwowej, zwykle po jednej stronie szyi.

Objawy promienicy szyjno-twarzowej to najczęściej:

• podwyższona temperatura ciała (do 38°C);
  
• dolegliwości ogólnoustrojowe, czyli np. przewlekły mokry kaszel, osłabienie, utrata masy ciała;
  
• kłopoty z jedzeniem i przełykaniem;
  
• szczękościsk spowodowany wyciekającą wydzieliną;
  
• pojawiające się z czasem twarde, mało bolesne guzy, niekiedy z ogniskami ropnymi.
  

Promienica w zaawansowanym stadium skutkuje przewlekłym stanem zapalnym i martwicą, co prowadzi do obumierania guzów i powstawania przetok w tkance podskórnej szyi lub żuchwy, z których wydostaje się surowiczo-krwista wydzielina zawierająca kolonie promieniowca. Na tym etapie zmiany chorobowe mogą pojawiać się też na języku, policzkach, śliniankach, uchu środkowym czy migdałkach podniebiennych.

Promienica – diagnostyka

W przypadku pojawienia się powyższych objawów należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem, ponieważ odpowiednio wcześnie rozpoczęta terapia daje duże szanse na wyleczenie, a przede wszystkim uniknięcie niebezpiecznych powikłań promienicy, np. chorób płuc czy skrobiawicy – schorzenia, które charakteryzuje się gromadzeniem białka tylko w jednym narządzie (śledzionie, nerkach lub wątrobie), czego konsekwencją bywają poważne zaburzenia: zespół nerczycowy, niewydolność nerek lub serca, neuropatie, choroba Alzheimera, makroglosja i hepatomegalia.

Diagnostyka promienicy opiera się na badaniu histopatologicznym i mikrobiologicznym pobranych wcześniej fragmentów ze zmienionych chorobowo miejsc. Czasem niezbędne może okazać się również przeprowadzenie badania ultrasonograficznego (USG), tomografii komputerowej (TK) lub rezonansu magnetycznego (RM).

Promienica brzuszna i promienica płuc

Choroba może umiejscawiać się również w obrębie klatki piersiowej lub jamy brzusznej. Takie postacie schorzenia są trudne do wykrycia, ponieważ związane z nimi dolegliwości bywają przypisywane innym schorzeniom.

Promienica brzuszna stanowi około 20% przypadków. Zakażeniu ulegają wówczas przede wszystkim jelita i otrzewna, co objawia się przewlekłymi bólami brzucha, gorączką, wymiotami, biegunką lub zaparciami oraz znaczną utratą masy ciała.

Tylko w około 15% przypadków choroba zajmuje narządy w obrębie klatki piersiowej. Główne objawy promienicy płuc: postępujące osłabienie, stany podgorączkowe, utrata masy ciała, kaszel z odkrztuszaniem ropnej wydzieliny oraz duszność wysiłkowa. Może także wystąpić krwioplucie.