Odleżyna to miejsce, w którym skóra wraz z położonymi pod nią tkankami uległy uszkodzeniu. Najczęściej pojawia się w miejscach ponad wyniosłością kostną. Odleżyny wynikają z ucisku na daną okolicę ciała. Są to rany trudno gojące się, będące istotnym problemem szczególnie u przewlekle chorych i leżących. Przyczyniają się do pogłębienia niepełnosprawności i złego stanu ogólnego. Odleżyna jest jednym z kryteriów pogarszających rokowanie. Bardzo istotna jest właściwa profilaktyka przeciwodleżynowa, ponieważ zmianom można w wielu przypadkach zapobiec.
Odleżyny – klasyfikacja
W miejscu działania ucisku na tkanki dochodzi z czasem do powstania nieblednącego, trwałego zaczerwienienia skóry, przy czym sama skóra nie jest uszkodzona. Określa się to mianem odleżyny I stopnia. Gdy skóra ulega uszkodzeniu, mówi się o kolejnych stopniach odleżyn:
- odleżyny II stopnia – częściowy ubytek skóry. Jest to dość płytkie owrzodzenie naskórka. Czasem sięga do skóry właściwej. Niekiedy w miejscu odleżyny obecny jest pęcherz. Odleżyna II stopnia przypomina otarcie skóry bądź skórę miejscowo zmacerowaną;
- odleżyny III stopnia – ubytek skóry sięga tkanki podskórnej, nie przekraczając powięzi. W ubytku widać tkankę tłuszczową i początek martwicy rozpływnej;
- odleżyny IV stopnia – uszkodzenie dosięga tkanki mięśniowej, uwidaczniają się mięśnie, ścięgna i kości.
Istotnym problemem w klasyfikacji i ocenie są zmiany, które w całości pokryte są martwicą suchą lub rozpływną, co nie pozwala na oszacowanie głębokości odleżyny.
Profilaktyka przeciwodleżynowa – jak ocenić ryzyko powstania odleżyn?
W przypadku opieki nad chorym zawsze należy wziąć pod uwagę ryzyko powstawania odleżyn. Najistotniejszy wpływ na rokowanie mają aktywność chorego, stan skóry, jak również obecność dodatkowych czynników ryzyka wpływających na upośledzenie perfuzji krwi w drobnych naczyniach krwionośnych (np. cukrzyca). Wpływ na powstawanie odleżyn mają również inne czynniki, choć w mniejszym stopniu. Zalicza się tu: wiek chorego, stan odżywienia, poziom albumin, parametry morfologiczne krwi, rodzaj schorzenia i jego odwracalność, obecność zaburzeń czucia. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi każdy pacjent powinien w ciągu 8 godzin od przyjęcia do szpitala mieć ocenione ryzyko wystąpienia odleżyn.
Jak zbudowana jest ludzka skóra? Odpowiedź znajdziesz w filmie:
Profilaktyka przeciwodleżynowa w opiece nad chorym
W zakresie profilaktyki przeciwodleżynowej w opiece nad przewlekle chorym bierze się pod uwagę kilka obszarów prewencji. Obejmują one:
- prawidłową pielęgnację skóry;
- zmiany ułożenia pacjenta;
- materac przeciwodleżynowy;
- właściwe postępowanie dietetyczne.
Kondycja skóry jest bardzo istotna w profilaktyce przeciwodleżynowej. Skóra powinna być zawsze sucha, czysta, odpowiednio nawilżana. W miejscach, w których pod skórą czuć wyniosłości kostne, nie powinno się stosować dodatkowego ucisku i masażu. Można natomiast zastosować dodatkowe zabezpieczenia skóry. Należy unikać nadmiernej wilgotności skóry, stosować opatrunki z pianki i obserwować skórę chorego.
Zmiany ułożenia pacjenta przewlekle leżącego są istotną częścią nie tylko rehabilitacji, lecz także profilaktyki przeciwodleżynowej. Pacjent powinien jak najrzadziej leżeć na kostnych wyniosłościach, jak również na miejscach objętych zaczerwienieniem. Chorzy przewlekle leżący powinni być układani początkowo płasko bądź pod kątem 30 stopni. Nie powinno się układać chorego np. w pozycji półleżącej, siedzącej. Rogale, pączki czy inne kształty poduszek nie są polecane, gdyż izolując jedną powierzchnię od tworzenia się odleżyny, narażają tkanki sąsiadujące.
W profilaktyce przeciwodleżynowej zastosowanie mają materace przeciwodleżynowe, specjalne podkłady dystrybuujące ucisk, materace zmiennociśnieniowe. Rodzaj podkładu czy materaca powinien być dostosowany do tego, w jakiej pozycji chory przebywa, czy jest to chory wyłącznie leżący, czy siedzący.
Bardzo ważne jest, by pacjenci byli prawidłowo odżywiani. W przypadku właściwego odżywienia nie ma potrzeby dodatkowej suplementacji. Jednak przy znacznych niedoborach pokarmowych konieczne jest ich uzupełnienie.