Od 2006 r. próba tuberkulinowa jest jedną z możliwych do zastosowania metod w diagnostyce gruźlicy. W związku ze spadkiem liczby rejestrowanych zachorowań na gruźlicę, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przedstawiła nowe zalecenia, zgodnie z którymi zrezygnowano z dawek przypominających szczepienie przeciwko gruźlicy, a tym samym wprowadzono próbę tuberkulinową do oceny alergii tuberkulinowej. Obecnie prowadzi się szczepienia przeciwko gruźlicy wyłącznie u noworodków po urodzeniu. Próba tuberkulinowa, by miała znaczenie diagnostyczne i epidemiologiczne, musi przebiegać z zastosowaniem standardowej tuberkuliny. Obowiązująca metoda badania alergii na tuberkulinę to próba śródskórna Mantoux.

Co to jest próba tuberkulinowa?

Próba tuberkulinowa to metoda diagnostyczna wykorzystywana w określaniu odpowiedzi immunologicznej organizmu na gruźlicę. Jeśli próba jest ujemna, świadczy o braku odporności na tę chorobę. Wynik dodatni jest następstwem prawidłowej odpowiedzi organizmu na szczepienie. Podczas próby tuberkulinowej podaje się tuberkulinę, czyli białko uzyskiwane z hodowli prątka gruźlicy.

Próba tuberkulinowa – niezbędny sprzęt

Do wykonania testu tuberkulinowego konieczna jest krótka igła do wstrzykiwań śródskórnych, jednorazowa strzykawka o pojemności 1 ml, przezroczysta linijkę z milimetrową podziałką oraz tuberkulina RT23 (Renset Tuberkulin, seria nr 23). Jest to tuberkulina, której nie trzeba rozcieńczać. Musi być przechowywana w lodówce (4–5°C) i przykryta ciemnym naczyniem, by nie docierało do niej światło. W Polsce stosowana jest tuberkulina oczyszczona produkowana w Kopenhadze w Instytucie Surowic i Szczepionek; 1 jednostka zawiera 0,00002 mg białka tuberkulinowego.

Opis próby tuberkulinowej

Pierwszym punktem postępowania jest sprawdzenie, czy fiolka była odpowiednio przechowywana. Po nakłuciu jej, nie może być przechowywana i używana później niż w przeciągu 24 godzin. Na początek osoba wykonująca zabieg musi pamiętać o wstrząśnięciu fiolką, by uzyskać jednolity roztwór. Miejsce nakłucia fiolki odkaża się i pobiera się roztwór strzykawką. Po pobraniu płynu, podobnie jak w przypadku leków, należy zmienić igłę. Skórę w miejscu wykonywania próby należy umyć wodą z mydłem. Nie wolno używać środków na bazie alkoholu. Wstrzyknięcie śródskórne wykonuje się w środkowej części przedniej powierzchni lewego przedramienia. W tym miejscu pojawia się pęcherzyk o maksymalnej średnicy 10 mm. Powinien zniknąć po kilku minutach.

Próba tuberkulinowa – wyniki

Wynik próby tuberkulinowej odczytuje się dopiero po 3 dobach od podania tuberkuliny. Linijką mierzy się średnicę nacieku. Odczyn tuberkulinowy to wyłącznie stwardnienie, a nie obrzęk i zaczerwienienie.

Do interpretacji odczytu stosuje się skalę Edwardsa i Palmera:

• I – naciek jest spoisty i wyczuwalny, odgraniczony od otoczenia, charakterystyczny dla pozakaźnych odczynów,
  
• II i III – pośredni wynik,
  
• IV – mało spoisty naciek o niewyraźnych granicach.
  

Odczyn powyżej 6 mm uznaje się jako wynik dodatni testu. Może pojawić się po szczepieniu, a także po zakażeniu gruźlicą. Szczepionka stosowana w Polsce wywołuje alergię poszczepienną przez 6 lat. Biorąc pod uwagę, że szczepi się noworodki, dodatni wynik testu tuberkulinowego po szczepieniu może wystąpić w pierwszych 6 latach życia. Odczyn wskazujący na zakażenie nie tylko wykracza poza ramy czasowe szczepienia, ale wykazuje następujące cechy:

• duża średnica,
  
• bardzo duża spoistość,
  
• obecność pęcherzyków z płynem surowiczym na powierzchni nacieku,
  
• wyraźne granice nacieku.
  

Dyskwalifikujące błędy podczas wykonywania próby tuberkulinowej to:

• krwawienie w miejscu podania tuberkuliny,
  
• podskórne wstrzyknięcie,
  
• nieodpowiednia ilość podanej tuberkuliny.
  

W przypadku gdy osoba wykonująca test popełni któryś z powyższych błędów, należy wykonać próbę ponownie. Trzeba zmienić miejsce wstrzyknięcia.

Szczepienie przeciwko gruźlicy

W Polsce szczepi się rutynowo dzieci w pierwszej dobie życia, jednocześnie podając szczepionkę przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Jeśli dziecko nie zostało zaszczepione po urodzeniu, podaje się szczepionkę jak najszybciej (do 15. roku życia).

Przeciwwskazaniem do szczepienia są: mała masa urodzeniowa (poniżej 2000 g), powikłania okołoporodowe, wady rozwojowe, konflikt serologiczny i intensywna żółtaczka.