Podstawę poczucia własnej wartości stanowią samowiedza, czyli zespół sądów, które człowiek odnosi do własnej osoby, a także uczucia, jakie wobec siebie żywi. Kształtują się one od najwcześniejszego dzieciństwa. To, czy poczucie wartości jednostki jest niskie czy wysokie, zależy od jej indywidualnych doświadczeń.

Jak powstaje poczucie własnej wartości?

Początkowo poczucie własnej wartości kształtuje się w kontaktach z najbliższą rodziną, następnie z grupą rówieśniczą i środowiskiem szkolnym, a z czasem w relacjach osobistych i zawodowych. Na samoocenę wpływa także osobisty bilans życiowych sukcesów i porażek. Dziecko, któremu okazuje się miłość, zainteresowanie, zrozumienie, którego potrzeby są dostrzegane i zaspokajane, uczy się cenić i lubić siebie, a jako dorosły człowiek najprawdopodobniej będzie mieć wysokie poczucie własnej wartości. Z kolei negatywne doświadczenia z dzieciństwa utrudniają samoakceptację.

Wysokie poczucie własnej wartości

Ludzie obdarzeni wysokim poczuciem własnej wartości mają pozytywne zdanie o sobie, zaufanie i szacunek do samych siebie. Znają swoje mocne i słabe strony, umiejętnie wykorzystują możliwości. Mają dystans do siebie, są otwarci na krytykę, potrafią przyjmować komplementy. Najczęściej robią to, co lubią i co daje im satysfakcję. Stawiają sobie ambitne cele i odważnie podejmują nowe wyzwania. Wierzą, że zasługują na sukces i szczęście, i zwykle je osiągają. Są otwarci na zmiany, radzą sobie w trudnych sytuacjach i podejmują trafne decyzje. Wysoka samoocena ułatwia im nawiązywanie kontaktów z innymi ludźmi. Są towarzyscy, budują stabilne związki, a zarazem asertywni, ponieważ nie boją się odrzucenia i nie szukają w relacjach potwierdzenia własnej wartości. Są zadowoleni z życia i potrafią czerpać z niego radość.

Niskie poczucie własnej wartości

Osoby o niskim poczuciu własnej wartości są niezadowolone z siebie, nie lubią się i nie akceptują. Skoncentrowane na słabościach, nie doceniają własnych zalet. Swoją wartość mierzą wyglądem fizycznym, stanem posiadania, pozycją zawodową czy społeczną. Porównują się przy tym z innymi ludźmi, co zwykle pogłębia ich frustrację. Samoocenę uzależniają od opinii otoczenia, nieustannie szukając w nim uznania. Nie potrafią jednak przyjmować komplementów i źle znoszą krytykę. Lękowe, niepewne siebie, często nie mają własnego zdania. Nie bronią własnych praw, zaniedbują swoje potrzeby, a w konsekwencji są podatne na manipulacje. Nieufne wobec ludzi, z trudem nawiązują bliższe relacje. Źle znoszą porażki, więc niechętnie podejmują nowe wyzwania. Winę za niepowodzenia zawsze przypisują swoim słabościom, deprecjonują sukcesy, uznając je za wynik szczęśliwych okoliczności. Zwykle nie realizują marzeń i ambicji, nie wykorzystują swojego potencjału. Frustrację, niepewność czy zakłopotanie nierzadko maskują arogancją. Miewają skłonność do zachowań agresywnych lub autoagresywnych. Są podatne na uzależnienia, niekiedy popadają w nerwicę czy depresję.

Przyczyny niskiego poczucia własnej wartości

Niskie poczucie własnej wartości wynika z nagromadzenia negatywnych, zwykle nieprawdziwych, komunikatów na swój temat (otrzymywanych od najwcześniejszego dzieciństwa od ważnych osób), a w konsekwencji – z braku obiektywnego wglądu w siebie. Zaniżona samoocena wpływa niekorzystnie na życiowe doświadczenia, wybory, osiągnięcia, co prowadzi do efektu błędnego koła – utwierdza w złym mniemaniu o sobie i własnych możliwościach.

Do najczęstszych przyczyn powstawania u dziecka niskiego poczucia wartości należą:

• nieokazywanie uczuć,

• niedostatek uwagi,

• systematyczna krytyka,

• ciągłe porównywanie z innymi i stawianie ich za wzór,

• stawianie nadmiernych wymagań,

• ignorowanie potrzeb emocjonalnych,

• karanie za najdrobniejsze przewinienia,

• przemoc psychiczna lub fizyczna w rodzinie,

• brak akceptacji w grupie rówieśniczej.

Jak podnieść poczucie własnej wartości?

Wzmacnianie poczucia własnej wartości wymaga przede wszystkim przepracowania negatywnych wspomnień. Proces ten ułatwia psychoterapia, której celem jest nie tylko podważenie fałszywych podstaw niskiej samooceny, ale także odkrycie własnego potencjału. Istotnym warunkiem dobrego mniemania na własny temat jest bowiem umiejętność adekwatnego osądu własnych słabości i mocnych stron. Stabilna samoocena jest przy tym zależna od innej zdolności, którą także można wypracować w procesie terapii – umiejętności samoakceptacji, obdarzania siebie bezwarunkową miłością, troszczenia się o siebie i własne potrzeby.

Osobom, które zdecydują się zwiększyć poczucie własnej wartości, zaleca się rozbicie głównego celu na cząstkowe, a następnie dążenie do realizacji tych niewielkich, łatwo osiągalnych zamierzeń. Powinny one być zgodne z określonymi wcześniej pragnieniami i priorytetami, dotyczyć osobistych pasji i talentów. Zabiegając o poprawę swojego poczucia wartości, należy zaprzestać prób sprostania oczekiwaniom innych. Warto w związku z tym otaczać się osobami życzliwymi, które dopingują w dążeniu do nowych celów, a unikać ludzi toksycznych i nadmiernie krytycznych.

Podnoszenie samooceny wymaga przejęcia odpowiedzialności za własne życie. Chcąc zbudować silne poczucie własnej wartości, trzeba otworzyć się na świat, z gotowością do ciągłego uczenia się, podejmowania decyzji i ponoszenia ich konsekwencji. Nie należy przy tym dążyć do ideału. Przeciwnie – dobrze jest dać sobie prawo do porażek. Poczucie własnej wartości nie tworzy się dzięki niepopełnianiu błędów, ale jest efektem dobrze wykorzystanych doświadczeń.