Rozwój mowy dziecka jest złożonym procesem, który trwa kilka lat. Dziecko początkowo wydaje z siebie niezrozumiałe, przypadkowe sylaby, następnie zaczyna powtarzać usłyszane słowa, a w 3. roku życia jego zasób słów obejmuje 800–1500 wyrazów. Niekiedy na którymś z etapów pojawia się problem, jakim jest opóźniony rozwój mowy. Dotyczy on najczęściej dzieci w wieku 3–4 lat.

Polecamy: Afazja motoryczna u dzieci i dorosłych – objawy i program terapii

Opóźniony rozwój mowy – etapy rozwoju mowy

Aby móc stwierdzić opóźniony rozwój mowy u dziecka, należy znać jego prawidłowy przebieg i normy. Warto pamiętać, że każdy człowiek rozwija się indywidualnie, dlatego jedne dzieci uczą się pewnych rzeczy wcześniej, a innym zajmuje to więcej czasu. Poszczególne etapy rozwoju mowy to:

• okres melodii – do 12. miesiąca życia,
• okres wyrazu – między 1. a 2. rokiem życia,
• okres zdania – między 2. a 3. rokiem życia,
• okres swoistej mowy dziecięcej – do 7. roku życia.

Niemowlę uczy się posługiwania aparatem mowy już w pierwszych miesiącach życia. Najczęściej pojawia się wtedy płacz i krzyk, ale także głużenie (2.–3. miesiąc życia) i gaworzenie (około 6. miesiąca życia), które polega na wypowiadaniu przypadkowych sylab. Pierwsze proste słowa pojawiają się pod koniec 1. roku życia.

W okresie wyrazu charakterystyczne jest wypowiadanie przez dziecko tylko pierwszej sylaby słowa lub zastępowanie je wyrazem dźwiękonaśladowczym (np. „kot” to „miau”). Może także tworzyć swoje własne określenia, które nie występują w słowniku i powtarzać słowa po innych osobach. Dziecko 2-letnie powinno umieć łączyć dwa proste wyrażenia w zdanie (np. „baba da” – „babcia daj”). W tym czasie mowa jest niezrozumiała, ale bardzo dynamicznie się rozwija.

Zobaczcie także, jak na rozwój dziecka wpływają czynniki środowiskowe:

Jak rozpoznać opóźniony rozwój mowy?

Opóźniony rozwój mowy u dziecka stwierdza się, kiedy posługuje się ono mową w stopniu niewłaściwym dla swojego wieku. Jednocześnie nie występują żadne zaburzenia w rozwoju psychomotorycznym, a słuch jest prawidłowy. Dziecko rozumie mowę i polecenia, wypowiada sylaby i głoski. Zaburzenie pojawia się najczęściej w okresie przedszkolnym, między 3. a 4. rokiem życia. Objawy charakterystyczne dla opóźnionego rozwoju mowy to: niechęć do komunikowania się z innymi, ubogi zasób słów, stosowanie nieprawidłowych form gramatycznych, wypowiadanie małej liczby zdań złożonych.

Wyróżnia się dwa rodzaje opóźnienia mowy:

• samoistny opóźniony rozwój mowy (SORM) – spowodowany zakłóceniami w rozwoju,
• niesamoistny opóźniony rozwój mowy (NORM) – spowodowany zaburzeniami w rozwoju o różnej przyczynie.

Samoistny opóźniony rozwój mowy jest zaburzeniem przejściowym, które ustępuje po czasie. Powstaje w wyniku działania czynników genetycznych lub środowiskowych. Najczęstszą przyczyną jest brak bodźców słownych, brak możliwości ćwiczenia mowy lub nieprawidłowe wzorce mowy. U dzieci obserwuje się zwykle brak mowy do 2. roku życia, następnie opóźnienie etapów jej rozwoju i osiągnięcie normy do 5. roku życia.

Terapia opóźnionego rozwoju mowy

Jeżeli u dziecka pojawi się opóźniony rozwój mowy, w pierwszej kolejności należy sprawdzić, czy nie jest zaburzone jej rozumienie. W tym celu należy wypowiedzieć kilka prostych poleceń i poczekać na reakcję dziecka. Niektóre można mówić szeptem. W przypadku, kiedy dziecko prawidłowo wykonuje zadania i dobrze słyszy, prawdopodobnie rozwija się u niego SORM. Opóźniony rozwój mowy u 3–4-latka wymaga wizyty w poradni logopedycznej. Terapia polegająca na stymulacji rozwoju mowy minimalizuje ryzyko pojawienia się wad wymowy w przyszłości.

Terapia opóźnionego rozwoju mowy powinna rozpocząć się możliwie wcześnie. Obejmuje ona trening oddechowy i słuchowy oraz różnego rodzaju zabawy z wyrazami. Bardzo ważna jest codzienna stymulacja dziecka przez rodziców, którą można uzyskać poprzez czytanie mu bajek, opowiadanie, śpiewanie i zachęcanie do rozmowy.

Ćwiczenia logopedyczne na opóźniony rozwój mowy

Ćwiczenia logopedyczne na opóźniony rozwój mowy obejmują:

• ćwiczenia oddechowe, które utrwalają prawidłowy sposób oddychania,
• ćwiczenia usprawniające pracę narządów mowy,
• zabawy rytmiczno-ruchowe,
• zabawy z wyrazami.

Ćwiczenia na opóźniony rozwój mowy, które pomagają nabrać nawyku prawidłowego oddychania, to np. symulowanie dmuchania świeczek na torcie, dmuchanie w rurkę zanurzoną w szklance wody, dmuchanie baniek mydlanych. Aby usprawnić narządy mowy, można naśladować ziewanie, wykonywać na zmianę dzióbek z ust i uśmiech, cmokać czy kląskać językiem oraz naśladować odgłosy otoczenia (np. szum wiatru). Zabawy rytmiczno-ruchowe to śpiewanie piosenki z jednoczesnym pokazywaniem, np. części ciała, kolorów lub wykonywaniem zawartych w niej poleceń, np. kucnij, klaśnij.

Bibliografia:

1. K. Kuszak, Dyslalia czy opóźniony rozwój mowy - o trudnościach w określaniu i klasyfikowaniu zaburzeń mowy w okresie przedszkolnym w: Szkoła specjalna, nr 3, 2007.

2. G. Pietruszewska-Kobiela, Opóźniony rozwój mowy dziecka - profilaktyka i terapia, w: Twórczość, kreatywność, uzdolnienia - deficyty, dysfunkcje, niepełnosprawność = Creation, creativity, talents - defects, dysfunctions, disability, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie 2015.