Lęk przed odrzuceniem to zjawisko tak częste, że niekiedy nie określa się go mianem zaburzenia. Korzenie problemu najczęściej sięgają najwcześniejszych doświadczeń człowieka, więc nullofobia w znacznej mierze wpływa na jego osobowość i determinuje styl budowania relacji z innymi ludźmi. Co więcej, jest to zwykle lęk nieuświadomiony, a zarazem na tyle dominujący w życiu emocjonalnym, że może kształtować szereg postaw, zachowań i wyborów niezwiązanych bezpośrednio z międzyludzkimi interakcjami.

Lęk przed odrzuceniem – przyczyny

Za główną przyczynę lęku przed odrzuceniem uznaje się negatywne doświadczenia z okresu dzieciństwa. Najczęściej nullofobia pojawia się u osób, które we wczesnym okresie życia zaznały deficytu uczuć i poczucia bezpieczeństwa, ponieważ rodzice:

• nie okazywali im dostatecznie dużo miłości i uwagi,
  
• nie potrafili dostarczyć dziecku prawidłowych wzorców relacji,
  
• byli nieobecni (np. na skutek rozpadu rodziny, długotrwałej rozłąki, śmierci).
  

W konsekwencji dorosłemu człowiekowi najczęściej nie tylko brakuje umiejętności budowania satysfakcjonujących związków, ale też jest nieufny w sytuacji bliskości z drugą osobą.

Z podobnymi problemami borykają się ludzie wychowani w rodzinach dysfunkcyjnych – z problemem alkoholowym, przemocą – oraz tacy, których poczuciem bezpieczeństwa we wczesnym dzieciństwie zachwiała przebyta trauma. Paradoksalnie paniczny lęk przed odrzuceniem mogą zaszczepić także rodzice nadopiekuńczy, którzy ograniczając dziecku samodzielność, przyczyniają się do utrwalania jego obawy przed samotnością w dorosłym życiu.

Strach przed odrzuceniem występuje często w przypadku zaburzeń osobowości, których przyczyn upatruje się nie tylko w czynnikach środowiskowych, ale i genetycznych. W pewnym stopniu zatem można uznać predyspozycję do nullofobii za wrodzoną.

Objawy lęku przed odrzuceniem

W zależności od specyfiki wczesnych doświadczeń jednostki, cech jej temperamentu, a także od innych zaburzeń, którym syndrom odrzucenia towarzyszy, manifestuje się on na różne sposoby.

Objawy nullofobii mogą mieć charakter:

• unikający – gdy unika się zażyłości, a nawet ogranicza relacje z innymi ludźmi w obawie przed dotkliwym poczuciem odrzucenia,
  
• zależny – gdy funkcjonuje się w związkach w nieustannym poczuciu zagrożenia, niedostatecznej atrakcyjności dla partnera, w konsekwencji całkowicie podporządkowując się tej osobie,
  
• paranoiczny – gdy obawa przed odrzuceniem maskowana jest podejrzliwością wobec innych, długotrwałym przeżywaniem urazy, pozornie wysokim poczuciem własnej wartości,
  
• schizoidalny – gdy wycofuje się z życia społecznego w związku z deklarowaną potrzebą samotności, emocjonalnym chłodem, brakiem satysfakcji z głębokich relacji,
  
• narcystyczny – gdy wykazuje się cechy osobowości dyssocjalnej, czyli brak empatii, zawyżoną samoocenę, niską tolerancję na frustrację, wygórowane oczekiwania wobec innych ludzi,
  
• histrioniczny – gdy ma się potrzebę znajdowania się w centrum uwagi, płytką i chwiejną uczuciowość, tendencję do teatralnych, często prowokacyjnych, zachowań, zwłaszcza na tle seksualnym,
  
• anankastyczny – gdy ostrożność i mała elastyczność w relacjach powiązane są z potrzebą perfekcjonizmu, przesadną skrupulatnością, kompulsywnym dążeniem do kontrolowania wszystkich aspektów życia,
  
• borderline – gdy impulsywność i niestabilność emocjonalna popychają ku skrajnościom, balansowaniu pomiędzy idealizowaniem drugiej osoby i bezgranicznym dla niej poświęceniem a odrzuceniem jej z uczuciem pogardy.
  

Polecamy: Aichmofobia – lęk przed igłami. Przyczyny, objawy, leczenie

Czy można zbudować odporność psychiczną u dziecka? Zobacz nasz film i poznaj opinię eksperta: 

Konsekwencje nullofobii

Osoby, które doświadczają trwałego lęku przed odrzuceniem, to w gruncie rzeczy ludzie o niskim poczuciu wartości, pozbawieni wiary w to, że mogą być atrakcyjni dla partnerów, przyjaciół czy pracodawców. Źle znoszą krytykę, odmowę, mają skłonność do interpretowania wszelkich negatywnych sytuacji jako wymierzonych przeciw sobie. Czują się nierozumiani przez otoczenie, osamotnieni. Osoby dotknięte nullofobią mają problem z utrzymaniem motywacji, realizacją założonych celów. Często zmagają się z nerwicami czy depresją. Z trudem budują relacje z innymi ludźmi, a pozostając w nich – nieświadomie zachowują się w sposób prowokujący odrzucenie, którego się obawiają.

Lęk przed odrzuceniem – terapia

Osoba cierpiąca na nullofobię zazwyczaj nie jest w stanie samodzielnie poradzić sobie z lękiem przed odrzuceniem. Jednocześnie niełatwo jest podjąć terapię tego zaburzenia. Przede wszystkim chory nie jest przeważnie świadomy przyczyn swoich życiowych niepowodzeń ani nie dostrzega potrzeby ich zrozumienia. Kiedy już zdecyduje się zmierzyć ze swoimi problemami, zasadniczą trudnością staje się utrzymanie relacji terapeutycznej, ponieważ lęk przed odrzuceniem (w tym przypadku – przez terapeutę) dominuje nad perspektywą korzyści, jakie może przynieść leczenie. Rolą specjalisty (psychologa, psychoterapeuty) jest zastosowanie wszelkich strategii służących zbudowaniu zaufania i poczucia bezpieczeństwa pacjenta, co jest warunkiem jego autentycznej gotowości do terapii.

Leczenie nullofobii zwykle jest długotrwałe i wymaga dużego zaangażowania ze strony chorego. Celem terapii jest poszerzenie jego świadomości na temat mechanizmu i źródeł lęku, a także przepracowanie go w sposób umożliwiający zmianę nieprzystosowawczych zachowań na alternatywne, służące budowaniu satysfakcjonujących, trwałych relacji. W leczenie angażuje się zatem zarówno elementy terapii psychodynamicznej, jak i poznawczo-behawioralnej. W przypadkach silnych zaburzeń osobowości (np. typu borderline) albo nasilonych objawów nerwicowych czy depresyjnych wskazane bywa włączenie farmakoterapii. Warto zauważyć, że dla osoby zmagającej się z lękiem przed odrzuceniem uzdrawiające może być już samo doświadczenie akceptacji, bezpieczeństwa i zrozumienia w relacji terapeutycznej.