Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) mają działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne. Są to jedne z najczęściej stosowanych specyfików, ponieważ wiele z nich można kupić bez recepty i mają szerokie działanie. Używanie NLPZ niezgodnie ze wskazaniami niesie ryzyko wystąpienia wielu niebezpiecznych skutków zdrowotnych. Przed zastosowaniem NLPZ należy zapoznać się z ulotką, poradzić lekarza lub farmaceuty.
Działanie NLPZ
Mechanizm działania NLPZ polega na hamowaniu cyklooksygenazy proglandynowej (COX). Jest to enzym odpowiedzialny za syntezę prostaglandyn, czyli przekaźników pobudzających receptory bólowe i przyczyniających się do wystąpienia reakcji zapalnej.
W organizmie stale obecna jest izoforma COX-1, a w toku procesu zapalnego wyzwalana jest izoforma COX-2. Hamowanie COX-2 zmniejsza stan zapalny, natomiast blokowanie COX-1 może zmniejszyć stan zapalny, ale jednocześnie wywołuje skutki uboczne ze strony układu pokarmowego. Wynika to z faktu, że COX-1 uczestniczy w wytwarzaniu prostaglandyn dbających o prawidłową pracę układu pokarmowego. Hamowanie COX-1 może skutkować uszkodzeniem błony śluzowej przewodu pokarmowego.
NLPZ wykazują również inne działanie, np.:
- piroksykam – hamuje syntezę czynnika reumatoidalnego,
- diklofenak, kwas acetylosalicylowy – hamują aktywność enzymów niszczących tkankę łączną,
- piroksykam, indometacyna – hamują syntezę wolnych rodników,
- kwas acetylosalicylowy, indometacyna – hamują agregację płytek krwi.
NLPZ – rodzaje leków
Leki z grupy NLPZ dzieli się na 3 podstawowe grupy:
- klasyczne niesteroidowe leki przeciwzapalne I generacji, do których zalicza się diklofenak, ibuprofen, nabumeton, naproksen (hamują preferencyjnie COX-1) oraz ketoprofen, indometacynę i kwas acetylosalicylowy (hamują oba izoenzymy),
- niesteroidowe leki przeciwzapalne II generacji – nimesulid lub meloksykam. Hamują głównie COX-2,
- niesteroidowe leki przeciwzapalne III generacji, np. celekoksyb. Wybiórczo hamują COX-2.
NLPZ można też podzielić pod kątem rodzaju substancji czynnej, np.:
- pochodne kwasu fenylooctowego – aklofenak, diklofenak, fenklofenak,
- pochodne kwasu salicylowego – kwas acetylosalicylowy oraz jego estry, salicylan choliny, diflunisal, amid kwasu salicylowego,
- pochodne kwasu propionowego – to najczęściej stosowane NLPZ, do których zalicza się ibuprofen, ketoprofen, naproksen, flurbiprofen i kwas tiaprofenowy,
- pochodne heterocykliczne i alifatyczne – acemetacyna, tolmetyna, sulindak i indometacyna,
- pochodne kwasu antranilowego – kwas niflumowy, kwas flufenamowy, kwas meklofenamowy, kwas mefenamowy,
- pochodne naftyloketonów – nabumeton,
- pochodne pirazolu – metamizol, azapropazon, aminofenazon, fenylobutazon, oksyfenbutazon,
- pochodne benzotiazyny – meloksykam, izoksykam, sudoksykam, piroksykam,
- koksyby – rofekoksyb, celekoksyb.
NLPZ różnią się między sobą siłą działania, np. aspiryna ma silne działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne, a diklofenak działa silnie przeciwzapalnie i przeciwbólowo, ale umiarkowanie przeciwgorączkowo. Najsilniejsze działanie przeciwbólowe wykazuje metamizol.
Działania niepożądane NLPZ
NLPZ bez recepty należy zawsze stosować zgodnie ze wskazaniem na ulotce lub zaleceniami lekarza. Leki na receptę trzeba stosować dokładnie tak, jak nakazał lekarz. NLPZ mogą wywoływać liczne skutki uboczne, a do najczęstszych zalicza się dolegliwości ze strony układu pokarmowego, np. wymioty, zaparcia lub biegunki, nudności. Ich przyczyną jest podrażnienie błony śluzowej żołądka, które może prowadzić do wrzodów żołądka, krwawień z przewodu pokarmowego czy zaburzeń wchłaniania. Do skutków ubocznych zalicza się także owrzodzenia w jelicie cienkim.
NLPZ mogą zwiększać podwyższone ciśnienie krwi i nasilać objawy niewydolności krążenia u osób w podeszłym wieku. Inne objawy niepożądane związane z działaniem NLPZ to:
- niedokrwistość (związana z krwawieniami z przewodu pokarmowego),
- drżenia mięśni,
- zaburzenia świadomości,
- obniżenie nastroju,
- szumy w uszach.
NLPZ mogą być przyczyną śródmiąższowego zapalenia nerek, aseptycznego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zaburzeń czynności cewek nerwowych czy zmniejszenia przesączania kłębuszkowego. W niewielkim stopniu zwiększają ryzyko udaru lub ataku serca. Bardzo rzadko występują: zapalenie naczyń krwionośnych, toksyczne uszkodzenia wątroby, niedokrwistość aplastyczna lub hemolityczna, złuszczające zapalenie skóry czy martwica toksyczno-rozpływna naskórka.
U niektórych pacjentów występuje uczulenie na NLPZ, określane jako nadwrażliwość – dotyczy to nawet 21–25% ogółu ludności. Charakterystyczne objawy to: obrzęk krtani, skurcz oskrzeli, spadek ciśnienia krwi, zaburzenia rytmu serca, a w skrajnych przypadkach zatrzymanie akcji serca. Znacznie częściej niż objawy oddechowe i krążeniowe występują objawy skórne, np. wysypki lub rumienie.