Niedobór witaminy A jest problemem społecznym większości krajów Afryki i Azji Południowo-Wschodniej. Powoduje zaburzenia dermatologiczne, trudności z widzeniem o zmierzchu i spadek ogólnej odporności organizmu. Żeby zniwelować konsekwencje lub zapobiec niedostatecznej podaży witaminy A, konieczne jest suplementowanie jej w postaci gotowych preparatów lub spożywanie produktów spożywczych takich jak: wątroba, słodkie ziemniaki, marchew, jarmuż, szpinak i dynia.
Niedobór witaminy A – przyczyny
Witamina A jest bardzo ważna dla zachowania prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Jest to zbiorcza nazwa organicznych związków chemicznych z grupy retinoidów. Zaliczana jest do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Nie jest produkowana przez organizm, w związku z tym konieczne jest jej dostarczanie z zewnątrz.
Witamina A warunkuje proces widzenia, wpływa na poziom odporności organizmu oraz stan skóry i błon śluzowych. Uczestniczy w budowie erytrocytów i syntezie hormonów kory nadnerczy oraz zapobiega chorobom tarczycy (hamuje nadmierne wydzielanie tyroksyny). Jest niezbędna do prawidłowego tworzenia szkliwa nazębnego. Jako antyoksydant witamina A wykazuje także działanie przeciwnowotworowe.
Witamina A w niedoborze spowodowana może być jej niedostateczną podażą, czyli niskim spożyciem produktów pokarmowych będących jej źródłem, a także ogólnym niedożywieniem. Niedobór pojawić się może w wyniku zwiększonego zapotrzebowania na witaminę A, co obserwuje się zwłaszcza u dzieci chorych na odrę. Kolejną przyczyną bywają zaburzenia wchłaniania i metabolizowania witaminy A w jelitach. Odpowiadać za to może nadużywanie alkoholu, niedobór cynku i żelaza oraz choroby upośledzające trawienie i wchłanianie tłuszczów, takie jak kamica żółciowa, celiakia, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, niewydolność trzustki, stany po operacjach trzustki, choroba Leśniowskiego-Crohna, marskość wątroby, mukowiscydoza i giardioza (lamblioza). Ponadto nadmierna ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych generuje wzrost zapotrzebowania na witaminę A w organizmie.
Gdzie znajdziemy między innymi witaminę A? Zobaczcie sami:
Niedobór witaminy A – konsekwencje zdrowotne
Niedostateczna podaż witaminy A pociąga za sobą liczne konsekwencje zdrowotne. Skutkiem niedoboru witaminy A jest brak apetytu i spadek odporności, co predysponuje do występowania częstych infekcji bakteryjnych i wirusowych, zwłaszcza w obrębie układu oddechowego. Rozwijają się zmiany w układzie nerwowym, które prowadzą do degeneracji włókien nerwowych. Konsekwencją zbyt małej podaży witaminy A mogą być trudności z zajściem w ciążę, zaburzenia spermatogenezy u mężczyzn, miesiączkowania u kobiet i zwiększone ryzyko poronienia. U dzieci może nastąpić zahamowanie wzrostu i anemia. U starszych osób brak witaminy A może objawiać się dzwonieniem w uszach.
Konsekwencje niedoboru witaminy A dla narządu wzroku
Niedobór witaminy A objawia się zmianami ze strony narządu wzroku, takimi jak suchość spojówek, upośledzenie funkcjonowania gruczołów śluzowych i patologiczne zmiany w błonach śluzowych oczu. Możliwy jest rozwój tzw. kurzej ślepoty, czyli nieostrego widzenia po zmierzchu, które następuje w wyniku osłabienia adaptacji oka do ciemności. Zaburzona zostaje przejrzystość gałki ocznej i pojawiają się plamki Bitota (zgrubienia o różnym zabarwieniu). Długotrwale utrzymujące się niedobory witaminy A mogą w skrajnych przypadkach stać się przyczyną nawet całkowitej utraty wzroku.
Objawy niedoboru witaminy A w wyglądzie zewnętrznym
Objawy niedoboru witaminy A przejawiają się w kondycji skóry, która zaczyna się łuszczyć, staje się chropowata i spierzchnięta oraz nadmiernie wysycha. Pojawiają się ogniska nieprawidłowego rogowacenia, które przypominają tzw. gęsią skórkę. U osób z trądzikiem dochodzi do zaostrzenia objawów. Paznokcie i włosy stają się nadmiernie łamliwe oraz wolno rosną. Może pojawić się łysienie plackowate. Następuje intensyfikacja procesów starzenia się skóry. Braki witaminy A osłabiają zwalczanie wolnych rodników tlenowych, które odpowiadają za uszkadzanie komórek skóry, w tym włókien kolagenowych. W konsekwencji tego szybciej powstają zmarszczki, a skóra traci elastyczność i jędrność.
Jak uzupełnić niedobory witaminy A w organizmie?
Niedobory witaminy A w organizmie można uzupełnić, zwiększając udział w diecie produktów zawierających jej duże ilości. Wśród nich wymienia się przede wszystkim: wątrobę i podroby, tran otrzymywany z wątroby ryb morskich (najlepiej z dorsza), słodkie ziemniaki, marchew, jarmuż, szpinak, żółtko jaj, dynię, brokuły, natkę pietruszki, sałatę i kapustę pekińską. Źródłem witaminy A są także: masło, mleko oraz pełnotłuste i półtłuste produkty nabiałowe (ser twarogowy, ser żółty, jogurty), marchew, morele, brzoskwinie, czerwona papryka, jagody, jeżyny i ryby (zwłaszcza śledzie, sardynki i tuńczyk).
Niedobór witaminy A można zniwelować także poprzez jej suplementowanie w postaci gotowych preparatów, które mogą być jedno- lub wieloskładnikowe. Wielkość przyjmowanej dawki i czas stosowania determinowane są stopniem niedoboru, wiekiem i masą ciała. Dawki powinny zostać ustalone przez lekarza, żeby nie dopuścić do nadmiaru witaminy A, co także bywa niezdrowe dla organizmu. W zależności od składu opakowanie 30 kapsułek kosztuje od 4 do 18 zł. Na suchą skórę warto zastosować maść z witaminą A, która regeneruje naskórek, zmniejsza zrogowacenia i łagodzi stany zapalne. Cena za 25 g opakowanie wynosi około 4 zł.
Bibliografia:
1. Włodarek D., Dietetyka, Warszawa, Format-AB, 2005.
2. Bojarowicz H., Płowiec A., Wpływ witaminy A na kondycję skóry, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, 2010, 91(3), s. 352-356.