Potas dostaje się do organizmu z pożywieniem – z wyjątkiem czystych cukrów i tłuszczów zawierają go wszystkie pokarmy. Spełnia ważną rolę w regulacji równowagi elektrolitowej i jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania komórek. Typowymi objawami świadczącymi o niedoborze lub nadmiarze potasu są zaburzenia pracy mięśni szkieletowych, gładkich i mięśnia sercowego.

Niedobór potasu – objawy

Niedobór potasu (hipokaliemia, hipopotasemia) powoduje spadek siły mięśniowej, połączony jest najczęściej ze zwiększonym napięciem mięśni i skłonnością do skurczów. Reakcja mięśni jest spowolniona, a typowe odruchy ścięgniste (np. odruch kolanowy) mogą być słabsze lub całkowicie zniesione. Objawom tym towarzyszą również zaparcia, a nawet porażenna niedrożność jelit. Zmniejszone stężenie potasu we krwi powoduje zaburzenia pracy serca, które mogą mieć charakter migotania przedsionków lub częstoskurczu, a w krańcowych przypadkach prowadzić do migotania komór i tym samym zatrzymania krążenia.

Objawy nadmiaru potasu

Nadmiar potasu we krwi (hiperkaliemia, hiperpotasemia) powoduje drżenia lub osłabienie mięśni. Wraz z tymi objawami pojawiają się zaburzenia czucia (mrowienie, pieczenie, drętwienie), które wynikają z nieprawidłowego przewodnictwa impulsów nerwowych.

Hiperkaliemia wpływa na pracę serca, hamując działanie układu bodźcoprzewodzącego i wywołując zaburzenia rytmu, takie jak rzadkoskurcz (bradykardia), bloki przewodnictwa, skurcze dodatkowe lub nawet migotanie komór albo zatrzymanie pracy serca o typie asystolii.

Jak działa układ krążenia? Dowiesz się tego z naszego filmu

Przyczyny niedoboru potasu

Podstawową przyczyną niedoboru potasu w organizmie jest jego niedostateczna podaż. Może ona wynikać z niedoborów w niektórych dietach selektywnych albo z niedożywienia związanego z głodowaniem, anoreksją lub bulimią.

Nawet przy prawidłowej ilości potasu dostarczanej w diecie może dojść do hipopotasemii wskutek jego zmniejszonego wchłaniania lub nadmiernego wydalania – przyczyny te są często powiązane z układem pokarmowym. Niedostateczne wychwytywanie potasu w zespole krótkiego jelita albo w przebiegu chorób zapalnych (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna), biegunki albo dłużej trwające wymioty mogą wpłynąć na poziom tego pierwiastka.

Hipokaliemia może też być skutkiem działania niektórych leków moczopędnych, zaburzeń hormonalnych albo gwałtownej utraty płynów przez powłoki ciała, np. przy rozległych oparzeniach.

Nadmiar potasu – przyczyny

Nadmiar potasu jest najczęściej objawem niewydolności nerek, efektem ubocznym działania niektórych leków (np. moczopędnych oszczędzających potas) lub zaburzeń hormonalnych związanych z aldosteronem. Objawy mogą być u osób chorych nasilane przez zbyt dużą podaż potasu w pożywieniu lub suplementach diety.

Osoby bez objawów niewydolności nerek narażone są na hiperpotasemię głównie w sytuacjach, kiedy gwałtownie zwiększa się ilość potasu w płynie zewnątrzkomórkowym (w tym również we krwi). Dzieje się tak, gdy dochodzi do rozpadu komórek, które w warunkach fizjologicznych zawierają duże ilości tego pierwiastka. Przykładami nagłych sytuacji prowadzących do nadmiaru potasu i pojawienia się związanych z tym powikłań są:

• gwałtowna hemoliza krwinek (wskutek chorób uwarunkowanych genetycznie, infekcji, pod wpływem substancji toksycznych),

• rozpad tkanki mięśniowej związany z rozległym, miażdżącym urazem,

• masywny rozpad komórek nowotworowych.

Leczenie niedoboru potasu

Podstawowym sposobem uzupełniania przewlekłych niedoborów potasu jest wdrożenie odpowiedniej diety. Powinna ona zawierać dużo nasion roślin (najlepiej strączkowych), suszonych owoców, soków owocowych, liściastych warzyw zielonych, kakao. Ostrą hipokaliemię leczy się, stosując dożylne lub doustne preparaty potasu oraz w miarę możliwości, likwidując pierwotną przyczynę jego braku. Oczywiście podawanie większych, leczniczych ilości potasu musi być prowadzone pod kontrolą badań laboratoryjnych, aby nie doprowadzić do przedawkowania i hiperkaliemii.

Nadmiar potasu – leczenie

Nadmiar potasu gromadzącego się we krwi można likwidować, dostosowując dietę i podając odpowiednie środki moczopędne. Jeśli wzrost poziomu potasu jest nagły albo wiąże się z niewydolnością nerek, leczenie musi być bardzo intensywne ze względu na możliwe powikłania.

W takich sytuacjach w pierwszej kolejności chory otrzymuje preparaty wapnia (które mogą opóźnić powstawanie zaburzeń rytmu serca i objawów mięśniowych). Wykorzystuje się też efekt zwiększonego przechodzenia potasu do komórek przy podwyższonym stężeniu insuliny.

Wstrzykuje się ją więc bezpośrednio albo stymuluje jej intensywne, naturalne wydzielanie, podając choremu duże dawki węglowodanów. Kolejne etapy leczenia ostrej hiperkaliemii obejmują podawanie leków moczopędnych (o ile ich działanie w warunkach niewydolności nerek jest skuteczne), żywic jonowymiennych, preparatów o działaniu pobudzającym receptory β 2 , a w przypadku braku efektów – usuwanie potasu z organizmu za pomocą lewatyw albo dializ.

Niedobór i nadmiar potasu wymagają – ze względu na zagrożenie powikłaniami sercowymi – regularnej kontroli poziomu tego pierwiastka we krwi. Planowe postępowanie lecznicze musi obejmować terapię przyczynową, związaną z chorobą podstawową i objawową – regulującą poziom potasu.

Zdrowa dieta, czyli jaka? Odpowiedź znajdziesz w naszym filmie