Marzenia senne są obecnie przedmiotem dociekań neurologów, psychiatrów, psychologów, filozofów. Mimo zaawansowanej wiedzy na temat działania ludzkiego umysłu, w tym procesów, które zachodzą w mózgu w czasie snu, naukowcy wciąż nie znaleźli satysfakcjonującego rozwiązania zagadki, co to są sny i jak powstają.

Czym są sny (marzenia senne)?

Marzenia senne to wizje, które powstają w umyśle człowieka, kiedy śpi. Są one stanem świadomości, nad którym śniący ma ograniczoną kontrolę. Na marzenia senne mogą składać się serie niepowiązanych obrazów lub historie z pewnym kontinuum zdarzeń, a nawet logiką. Towarzyszyć im mogą wrażenia zmysłowe (np. czuciowe), a także silne emocje. Sny mogą być przyjemne lub przerażające. Bywają bardzo realistyczne – dotyczą bieżących spraw śniącego, stanowią wizualizację jego pragnień, obrazują lęki. Zdarzają się także sny surrealistyczne, przypominające film fantastyczny.

Fizjologia snu – jak powstają sny?

Sen to stan czynnościowy mózgu, jaki następuje w czasie spoczynku ciała. Dzieli się na kilka faz, które powtarzają się cyklicznie, przeciętnie 4–6 razy w ciągu nocy. Jedną z nich jest – trwająca od 5 do 30 minut – faza REM (ang. Rapid Eye Movement), podczas której mięśnie odpowiedzialne za ruchy dowolne są rozluźnione (z wyjątkiem mięśni gałek ocznych), ale mózg aktywny jest tak, jak na jawie. Właśnie wtedy pojawiają się marzenia senne. Oznacza to, że w czasie jednej nocy ma się około 5 snów, choć zapamiętać można zwykle tylko te, które trwały w chwili przebudzenia.

Naukowcy uważają, że sny powstają w hipokampie – obszarze mózgu kontrolującym uczucia, emocje i pamięć. Dokonuje się w nim przetwarzanie aktualnych przeżyć, świeżo nabytych informacji. Za neurologiczne podłoże snu uznaje się działanie dopaminy – neuroprzekaźnika, który w fazie REM uwalniany jest w mózgu w ponadprzeciętnej ilości. Stwierdzono, że jest to taka sama nadczynność neuroprzekaźnictwa, jaka następuje u osób, które doznają omamów (np. w przebiegu schizofrenii). Z neurologicznego punktu widzenia zatem marzenia senne są formą halucynacji, jaka fizjologicznie występuje u wszystkich ludzi w jednej z faz snu.

Ile snu potrzebujemy? Zobacz film i poznaj opinię eksperta:

Rola i znaczenie snów

Współczesne teorie naukowe na temat snu oparte zostały o szereg badań elektrofizjologicznych i obrazowych, ale powtarzalność zmian zaobserwowanych w konkretnych obszarach śniącego mózgu jest jedynie pośrednim dowodem na to, że mają one związek z powstawaniem marzeń sennych. Co więcej, odkrycia neurologów nie wyjaśniają wszystkich zagadnień związanych z fenomenem snu. Na przykład nie dają odpowiedzi na odwieczne pytanie, czy sny coś znaczą. Nie wyjaśniają także, do czego są człowiekowi potrzebne.

Na temat roli snów powstało już bardzo wiele koncepcji. W starożytności wierzono, że marzenia senne są narzędziem bogów – służą do przekazywania ludzkości proroctw. By zgłębić ich zagadkę, sny spisywano, a mędrcy i kapłani zajmowali się ich analizą, celem odczytania boskich przesłań. Współcześnie nadal można spotkać się z przekonaniem o proroczym znaczeniu snów, ale jak dotąd nie zostało ono potwierdzone żadnymi naukowymi badaniami.

Przełomem w próbach interpretacji snów stała się psychoanaliza Zygmunta Freuda. Przez wiele lat za obowiązującą uznawano jego koncepcję, że marzenia senne reprezentują tłumione na jawie pragnienia (według Freuda – głównie te, które dotyczą seksualnej sfery życia). Stanowią one symboliczne przedstawienie zepchniętych do podświadomości myśli i przeżyć, często tych z okresu wczesnego dzieciństwa. Freud uważał, że analiza snów powinna stanowić podstawę psychoterapii. W niektórych nurtach terapii psychologicznej sny nadal uważa się za projekcję traum czy lęków. Analizę ich treści wykorzystuje się często w pracy z pacjentem.

Czym są sny według współczesnych badaczy?

Pod koniec XX wieku powstało wiele nowych koncepcji, które postawiły pod znakiem zapytania podstawy freudowskiej psychoanalizy. Niektórzy naukowcy na przykład są zdania, że we śnie następuje przetwarzanie i konsolidacja informacji zebranych przez umysł w ciągu dnia. Proces ten wspomaga zatem świadomą pracę mózgu – służy porządkowaniu wiedzy, zapamiętywaniu, może ułatwić rozwiązanie nurtujących kwestii (stąd powiedzenie, że „z problemem warto się przespać”). Powstała też teoria, że marzenia senne są mechanizmem obronnym mózgu – ułatwiają rozładowanie napięć emocjonalnych, przetworzenie ich tak, by nie obciążały systemu nerwowego w czasie kolejnego dnia. Według różnych badań sny mogą być odpowiedzią na bodźce płynące z ciała lub ze świata zewnętrznego podczas śnienia. W związku z tym w marzeniu sennym może np. pojawić się sytuacja związana z odtwarzaną w rzeczywistości muzyką, a drętwienie ręki wywołuje sen o jej ucięciu.

Teorii na temat sensu marzeń sennych wciąż przybywa. Fakt, że fenomen ten wymyka się ludzkiemu poznaniu, często skłania badaczy do wniosku, że tkwi w nim jakiś irracjonalny, metafizyczny element. Być może zatem warto – jak czynili to starożytni – analizować swoje sny i szukać w nich znaczeń, które mogą być istotne dla życia na jawie.