Co to jest limfa? To płyn tkankowy transportowany z tkanek do węzłów chłonnych, a stamtąd do układu krwionośnego. Limfa, inaczej chłonka, jest ściśle powiązana z układem odpornościowym, ponieważ zawiera limfocyty. Limfocyty wytwarzają przeciwciała przeciwko wirusom, bakteriom czy grzybom, które wnikają do organizmu.

Skład i funkcje chłonki oraz układu limfatycznego

Skład limfy przypomina skład osocza. Chłonka to w 90 procentach woda, a pozostałe ingrediencje to białko oraz związki organiczne i nieorganiczne. Skład chłonki może być różny w poszczególnych rejonach ciała, ponieważ zależy on m.in. od stanu tkanek, z którego limfa jest odprowadzana, oraz ich funkcji w organizmie.

Jak powstaje limfa? Płynne składniki osocza krwi przenikają z naczyń włosowatych do przestrzeni międzykomórkowej, a następnie są przechwytywane przez naczynia włosowate należące do układu chłonnego. Od tego momentu można mówić o limfie. Następnie chłonka wędruje do naczyń limfatycznych, którymi dostaje się do węzłów chłonnych. Tam jest oczyszczana i „uzbrajana” w limfocyty. Następnie łączy się z krwią – dzięki temu możliwa jest nieustanna wymiana substancji między tymi płynami. Krew i limfa są w organizmie człowieka równie ważne i uzupełniają swoje funkcje.

Układ limfatyczny składa się z otwartych naczyń oraz narządów limfatycznych. Narządy takie jak grasica, szpik kostny, węzły chłonne, migdałki, śledziona oraz wyrostek robaczkowy zawierają tkankę limfatyczną.

Za oczyszczanie limfy odpowiedzialne są węzły chłonne. To w nich są produkowane niektóre limfocyty. Limfa ma funkcje transportowe, natomiast układ limfatyczny: odpornościową i neutralizującą chorobotwórcze drobnoustroje.

Jak działa układ immunologiczny? Dowiesz się tego z filmu:

Chłonka po operacji usunięcia węzłów chłonnych

Powiększone węzły chłonne są oznaką choroby, w tym chłoniaków oraz innych rodzajów chorób nowotworowych. W przypadku raka zwykle usuwa się węzły chłonne w pobliżu jego ogniska, a następnie bada histopatologicznie pobrane w ten sposób próbki. Komórki raka z układu limfatycznego łatwo przedostają się do krwiobiegu, dlatego usunięcie tzw. wartowniczych węzłów chłonnych (czyli w pobliżu zmian nowotworowych) zmniejsza ryzyko przerzutów nowotworu do innych tkanek, o ile jeszcze do nich nie doszło.

Jeśli w węźle chłonnym wartowniczym są przerzuty, usuwa się także węzły regionalne oraz wdraża odpowiednie leczenie, np. chemioterapię lub radioterapię. Ważne jest, by podczas leczenia np. raka piersi, zachować węzły odprowadzające limfę z ręki (lub z nogi w przypadku konieczności resekcji części węzłów pachwinowych).

Chłonka po usunięciu węzłów chłonnych nie może krążyć jak wcześniej, dlatego przeważnie gromadzi się w rejonach, gdzie się one wcześniej znajdowały. Powoduje to obrzęk limfatyczny.

Po operacji wyciek chłonki z rany często zdarza się u osób, którym usunięto węzły chłonne. Dlatego lekarze po takim zabiegu zakładają dreny, które umożliwiają ewakuację limfy na zewnątrz i zmniejszają dolegliwości związane z obrzękiem limfatycznym (lub je eliminują) i przyspieszają gojenie rany. W miarę upływu czasu wyciek powinien być coraz słabszy.

Rekonstrukcja piersi po mastektomii - jak wygląda zabieg? Dowiesz się tego z filmu: 

Obrzęki limfatyczne i metody zapobiegania

Obrzęki limfatyczne dotyczą przede wszystkim osób po usunięciu węzłów chłonnych. Doświadczają ich także ci, u których przepływ chłonki jest zaburzony, na skutek czego gromadzi się ona w konkretnych rejonach ciała i powoduje opuchliznę.

Wycięcie węzłów chłonnych powoduje obrzęk, ponieważ chłonka nie może być odprowadzana z kończyn tak sprawnie, jak przed operacją. Limfa w nogach zatrzymuje się u osób po usunięciu węzłów chłonnych pachwinowych, ale też u tych, którzy spędzają większość czasu w pozycji siedzącej lub na stojąco. Obrzęk ręki spowodowany zastojem limfy bardzo często zdarza się po mastektomii, czyli usunięciu piersi wraz z okolicznymi węzłami chłonnymi.

Żeby zapobiec obrzękom limfatycznym, należy poddawać się specjalnym masażom oraz ćwiczyć zgodnie z zaleceniami specjalisty. Drenaż limfatyczny redukujący opuchliznę powinien być wykonywany przez wyszkolonego masażystę lub fizjoterapeutę. Tylko w takich przypadkach ma się pewność, że masaż jest poprawny i może być skuteczny.

Dzięki drenażowi limfatycznemu chłonka krąży, ponieważ dociera do dotychczas mniej aktywnych węzłów chłonnych. Codzienne masaże mogą być wykonywane w seriach, np. po 10. Kolejne serie należy wykonać wówczas, gdy problem zastoju chłonki powróci (jest to indywidualne).

Drenaż limfatyczny rozpoczyna się od ćwiczeń oddechowych. Sam masaż powinien być powolny i zakończony ponownie ćwiczeniami oddechowymi. Po drenażu limfatycznym osoba masowana odpoczywa w pozycji leżącej przez około 10 minut.

Przeciwwskazania do drenażu limfatycznego to rak, zakrzepica żylna, padaczka, infekcje skóry, gorączka, choroby układu krwionośnego, niewydolność nerek i wątroby, zapalenie naczyń chłonnych.

Bibliografia:

1. PubMed Health, Lymph.

2. H. West, J. Jin, Lymph Nodes and Lymphadenopathy in Cancer, JAMA Oncol. 2016;2(7):971, dostęp online 05.10.2017 r.: http://jamanetwork.com/journals/jamaoncology/fullarticle/2522372