Tkanka łączna jest szczególnym elementem budowy ludzkiego organizmu. Znajduje się w wielu narządach (np. w sercu i płucach) oraz nerwach, skórze, kościach i naczyniach krwionośnych. Ochrania i spaja narządy wewnętrzne. Wśród przykładowych chorób tkanki łącznej wymienia się toczeń rumieniowaty układowy, twardzinę układową (sklerodermię), zespół Sjogrena (zespół suchości), zapalenia naczyń, zapalenie wielomięśniowe i skórno-mięśniowe czy mieszaną chorobę tkanki łącznej (MCTD).

Choroby tkanki łącznej – kolagenozy

Choroby tkanki łącznej to inaczej kolagenozy, czyli przewlekłe, wielonarządowe schorzenia. Nazwa ta wywodzi się od jednego z głównych elementów wchodzących w skład tkanki łącznej, jakim są włókna kolagenowe. Cechą charakterystyczną w przebiegu tych schorzeń jest nierozpoznawanie przez organizm własnych komórek i postrzeganie ich jako obcych. W konsekwencji dochodzi do wytwarzania przeciwciał skierowanych przeciwko własnym komórkom.

Przyczyny powstawania kolagenozy nie zostały do końca poznane. Przypuszcza się, że choroby tkanki łącznej rozwijają się w wyniku działania czynników:

• genetycznych,
  
• środowiskowych (szczepienia, infekcje wirusowe, leki immunogenne),
  
• immunologicznych,
  
• hormonalnych (wahania stężeń estrogenów i androgenów).
  

Rodzaje chorób tkanki łącznej

Choroby tkanki łącznej o podłożu autoimmunologicznym to grupa zapalnych chorób o różnorodnej symptomatologii, o podłożu autoimmunologicznym, w których pierwotne zmiany patologicznie obejmują tkankę łączną.

Wśród chorób tkanki łącznej wymienia się m.in. toczeń rumieniowaty układowy, twardzinę układową (sklerodermię), reumatoidalne zapalenie stawów, zespół Sjogrena (zespół suchości), zapalenie wielomięśniowe i skórno-mięśniowe, mieszaną chorobę tkanki łącznej (MCTD), zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, zespół antyfosfolipidowy (zespół Hughesa), polimialgię reumatyczną, rumień guzowaty, zapalenie tkanki tłuszczowej, eozynofilowe zapalenie powięzi, nawracające zapalenie chrząstek i zapalenia naczyń. Wszystkie wymienione choroby mają kilka cech wspólnych, stąd ujmuje się je w jedną grupę.

Objawy choroby tkanki łącznej

Objawy pojawiające się w przebiegu chorób tkanki łącznej cechuje wielka różnorodność. W większości przypadków u chorych występuje podwyższona temperatura ciała, zmęczenie, osłabienie, utrata masy ciała, bóle, obrzęk i sztywność stawów, zapalenie stawów, tkliwość stawu na ucisk. U części chorych dojść może do osłabienia siły mięśniowej, pojawienia się bóli mięśniowych, ograniczeń ruchomości stawu. Zdarzają się też przypadki zapalenia nerwów obwodowych, zmian skórnych (pokrzywka, wysypka, objaw Raynaud, czyli początkowo blednięcie, a następnie sinienie palców kończyny górnej pod wpływem działania niskich temperatur), wypadania włosów. W sporadycznych sytuacjach występuje padaczka, udar mózgu, utrata przytomności, zapalenie nerek, suchość w jamie ustnej i nosie, wysiękowe zapalenie opłucnej, zapalenie osierdzia, stany lękowe, depresje, dysfagia, nudności.

Ponadto w przebiegu chorób tkanki łącznej często dochodzi do wykształcenia zespołów nakładania. Rozumie się je jako występowanie u tego samego chorego objawów spełniających kryteria diagnostyczne dwóch lub więcej jednostek chorobowych z grupy układowych chorób tkanki łącznej. Przykładowe zespoły nakładania stanowią:

• reumatoidalne zapalenie stawów + toczeń rumieniowaty układowy – Rhupus,
  
• twardzina układowa + zapalenie wielomięśniowe,
  
• twardzina układowa + toczeń rumieniowaty układowy,
  
• reumatoidalne zapalenie stawów + twardzina układowa + toczeń rumieniowaty układowy + zapalenie wielomięśniowe bądź zapalenie skórno-mięśniowe – tworzą tzw. mieszaną chorobę tkanki łącznej (najczęściej występuje między 20 a 40 rokiem życia, zapadalność wśród kobiet jest około 4 razy większa niż wśród mężczyzn).
  

Diagnostyka choroby tkanki łącznej

Diagnostyka choroby tkanki łącznej opiera się na badaniach laboratoryjnych krwi, w których określa się poziom wskaźników zapalnych, leukocytozy czy swoistych dla danej choroby przeciwciał. Przykładowo w diagnostyce reumatoidalnego zapalenia stawów można oznaczyć czynnik reumatoidalny, przeciwciała przeciwjądrowe we krwi, przeciwciała antycytrulinowe, a w toczniu rumieniowatym przeciwciała przeciwjądrowe ANA.

Przeprowadza się ponadto badanie rentgenowskie (RTG), neurologiczne EEG, EMG, rezonans magnetyczny, tomografię komputerową, badania obrazowe USG i echo serca. Lekarz może zlecić biopsję skóry, mięśni, ślinianek czy badanie płynu stawowego.

Na czym polega leczenie choroby tkanki łącznej?

Leczenie choroby tkanki łącznej opiera się na farmakoterapii. Choremu podaje się m.in. glikokortykosteroidy, leki immunosupresyjne, niesteroidowe leki przeciwzapalne i środki przeciwbólowe. Medykamenty te łagodzą stany zapalne i zapobiegają postępującym szybko zmianom destrukcyjnym. Pozytywne efekty przynoszą ćwiczenia, dieta, zaopatrzenie ortopedyczne i fizykoterapia. Każda kolagenoza różni się objawami, dlatego ważne jest leczenie przyczynowe.

Bibliografia:

1. Puszczewicz M., Wielka Interna. Tom 9. Reumatologia, Warszawa, Medical Tribune Polska, 2011.

2. Musiej-Nowakowska E., Niezróżnicowana choroba tkanki łącznej i zespoły nakładania, W: Romicka A.M., Roztropowicz-Denisiweicz K. (red.), Zapalne choroby reumatyczne w wieku rozwojowym, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2005, s. 181–187.

3. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne : podręcznik multimedialny oparty na zasadach EBM, Kraków, Medycyna Praktyczna, 2006.

4. Putała-Pośpiech M., ROBAK E., Układowe choroby tkanki łącznej w ciąży - postępowanie terapeutyczne. Część 1: SLE, zespół antyfosfolipidowy, „Przegląd Lekarski”, 2012, 69(11), s. 1220–1225.