Kardiowersja elektryczna to procedura zmierzająca do przywrócenia prawidłowego, zatokowego rytmu pracy serca w przypadku częstoskurczów napadowych przedsionkowych lub komorowych. Jest również skuteczna w likwidowaniu migotania przedsionków. Niekiedy może być zabiegiem ratującym życie.

Na czym polega kardiowersja elektryczna?

Kardiowersja elektryczna (KE) polega na jednorazowym zdepolaryzowaniu komórek mięśnia sercowego przy pomocy impulsu elektrycznego o odpowiednio dobranym napięciu i energii. KE wykonuje się w synchronizacji z własnym rytmem serca pacjenta (w określonej fazie skurczu), by nie dopuścić do powikłań pod postacią asystolii (zaniku czynności skurczowej) lub migotania komór.

Kardiowersja opiera się na założeniu, że po nagłym zdepolaryzowaniu (wyzerowaniu ładunku elektrycznego utrzymującego się na powierzchni błon komórkowych komórek mięśnia sercowego) najszybciej podejmie swoją funkcję węzeł zatokowy. Jest to struktura, która normalnie wysyła impulsy wywołujące skurcz przedsionków i komór i tym samym zapoczątkowuje ich skurcze. Oczywiście jeśli na skutek np. niedokrwienia inne części układu bodźcoprzewodzącego serca lub zwykłej mięśniówki będą miały większą szybkość generowania impulsów, prawidłowy rytm zatokowy może nie powrócić.

Jak wykonuje się kardiowersję elektryczną?

Kardiowersję elektryczną wykonuje się w dwóch trybach: nagłym (doraźnym) i planowym. O podjęciu pilnej kardiowersji decyduje się w przypadku, gdy chory ma zaburzenia rytmu serca, które powodują u niego dekompensację krążenia i zagrażają bezpośrednio życiu. Objawami są wtedy najczęściej spadek ciśnienia tętniczego, bóle w klatce piersiowej i duszność, a w cięższych przypadkach zaburzenia świadomości. Zabieg taki wykonuje się bez wcześniejszego przygotowania i przeprowadzenia rutynowych badań, ponieważ celem jest przywrócenie prawidłowego krążenia krwi i niedopuszczenie do zatrzymania krążenia i bezpośredniego zagrożenia życia chorego. Najnowsze wytyczne dotyczące wykonywania kardiowersji elektrycznej dopuszczają nawet przeprowadzenie takiego zabiegu w warunkach ambulatoryjnych przez wykwalifikowane zespoły ratownicze, pod nieobecność lekarza.

Planowa kardiowersja to zabieg, w trakcie którego chory jest wprowadzany w stan krótkotrwałego znieczulenia ogólnego. Procedura jest poprzedzona wykonaniem niezbędnych badań, odpowiednim przygotowaniem lekowym i zabezpieczeniem wszystkich materiałów i urządzeń, które mogą być niezbędne do leczenia ewentualnych wczesnych i późnych powikłań.

W trakcie zabiegu chory jest podłączony do elektrokardiografu sprzężonego (lub będącego częścią) z urządzeniem do kardiowersji. Zapis EKG służy do monitorowania rytmu serca chorego przed i po zabiegu. Uzyskuje się z niego również sygnał niezbędny do wyzwolenia impulsu powodującego zmianę rytmu serca. Jest on zwykle generowany 0,02 sekundy po tym, gdy na zapisie EKG pojawia się załamek R. Dzięki temu unika się depolaryzowania komórek mięśnia sercowego w chwili, gdy największe jest ryzyko wywołania migotania komór, czyli w tzw. fazie ranliwej. Synchronizacja impulsu z EKG chorego i stosowanie mniejszych energii to elementy, które odróżniają kardiowersję od defibrylacji.

Po przyłożeniu (przyklejeniu) choremu do klatki piersiowej dwóch elektrod i automatycznym naładowaniu kondensatorów magazynujących niezbędny do zabiegu ładunek elektryczny, urządzenie do kardiowersji jest aktywowane poprzez naciśnięcie przez obsługę dwóch przycisków startowych. Impuls nie jest jednak generowany natychmiast. Urządzenie przechodzi w stan automatycznej obserwacji zapisu EKG. Po rozpoznaniu załamka R odlicza 20 milisekund i dopiero wtedy wyzwala impuls.

Jak zbudowany jest układ krążenia? Dowiesz się tego z filmu:

Czytaj także: Defibrylacja serca – wskazania, wykonanie, porównanie z kardiowersją

Wskazania i przeciwwskazania do kardiowersji elektrycznej

Wskazaniami do kardiowersji elektrycznej są:

• napadowy częstoskurcz nadkomorowy,
• migotanie przedsionków,
• napadowy częstoskurcz komorowy (szczególnie o typie tzw. nawrotnych zaburzeń rytmu serca – „reentry”).

Kardiowersja wykonywana w przypadkach tachyarytmii (zaburzeń rytmu przebiegających z przyspieszoną pracą serca) o pochodzeniu zatokowym przeważnie nie przynosi dobrych efektów. Stany takie są zazwyczaj wywoływane przez nadmierną stymulację tego węzła przez pobudzony układ współczulny albo przez wyrzut dużej ilości katecholamin (adrenaliny, noradrenaliny). Kardiowersja nie usuwa tych pierwotnych przyczyn przyspieszenia pracy serca i może spowodować jedynie przejściową, chwilową poprawę.

Wykonywanie KE jest przeciwwskazane w stanach takich jak ciężkie zaburzenia wodno-elektrolitowe czy przedawkowanie preparatów naparstnicy oraz w niektórych typach zaburzeń rytmu serca. U chorych z migotaniem przedsionków niebezpieczeństwo stanowią znajdujące się w przedsionku skrzepliny. Po przywróceniu prawidłowego rytmu serca i właściwej czynności skurczowej przedsionków mogą one zostać wypchnięte z prądem krwi do komory i dalej do aorty. Płynąc z prądem krwi, mogą być przyczyną niebezpiecznego dla życia zatoru.

Skuteczność kardiowersji elektrycznej

Serce po zabiegu kardiowersji elektrycznej najczęściej spontanicznie i natychmiastowo podejmuje pracę. Jeśli wskazania do kardiowersji zostały prawidłowo określone dla danego pacjenta i został on właściwie przygotowany, w ok. 80-90% przypadków uzyskuje się powrót prawidłowego rytmu zatokowego.

Czytaj także: Koronawirus SARS-CoV-2 atakuje serce nawet zdrowych osób