W okresie noworodkowym i niemowlęcym podstawowym pokarmem jest mleko matki lub mieszanka modyfikowana produkowana na bazie mleka krowiego. Zdaniem specjalistów rozwój alergii pokarmowej u niemowląt stanowi wypadkową predyspozycji genetycznej, tzw. czynników środowiskowych, oraz czynników wspomagających, wśród których wymienia się niedojrzałość przewodu pokarmowego, choroby przewodu pokarmowego oraz wrodzone i nabyte defekty immunologiczne.

Alergia pokarmowa u niemowląt

Nadwrażliwość pokarmową należy rozumieć jako każdą reakcję, która jest czasowo zbieżna ze spożyciem pokarmu i się powtarza. Alergia pokarmowa u niemowląt pojawia się wówczas, gdy nadwrażliwość występuje z udziałem mechanizmów immunologicznych. Według definicji zaproponowanej przez Europejską Akademię Alergologii i Immunologii Klinicznej (European Academy of Allergology and Clinical Immunology – EAACI) alergia pokarmowa może mieć charakter IgE-zależny lub komórkowy. Ta pierwsza występuje najczęściej. Reakcje występują wtedy w krótkim czasie lub bezpośrednio po spożyciu pokarmu uczulającego.

Nietolerancja pokarmowa u niemowląt dotyczy najczęściej białka mleka krowiego. Szczyt jej występowania przypada na wiek niemowlęcy. Według danych statystycznych dotyczy aż 4,5% dzieci w pierwszym roku życia – alergia pokarmowa u niemowląt karmionych piersią rozwija się u około 1,8%, a alergia pokarmowa u niemowląt karmionych sztucznie dotyczy 2,7%.

Nietolerancja pokarmowa u niemowlaka – objawy

Nietolerancja pokarmowa u niemowlaka może mieć rozmaite objawy, które mogą wystąpić w obrębie jednego narządu lub dotyczyć kilku narządów jednocześnie. Obserwuje się niekiedy tzw. marsz alergiczny, w skład którego wchodzą symptomy żołądkowo-jelitowe, wyprysk, astma i alergiczny nieżyt nosa. Objawy kliniczne alergii pokarmowej mogą pojawić się już w pierwszych dniach po urodzeniu.

Z zakresu układu pokarmowego mogą się pojawić m.in.: zaparcia, wymioty, ulewanie, wzdęcia, kolka jelitowa, biegunka, stolce z domieszką krwi i śluzu, zaburzenia motoryki górnego i dolnego odcinka przewodu pokarmowego, zapalenie błony śluzowej jelita cienkiego i grubego indukowane pokarmem oraz eozynofilowy naciek błony śluzowej przewodu pokarmowego. W przypadku układu oddechowego typowe symptomy stanowią: sapka, kaszel, nieżyt nosa, świszczący oddech, obturacja oskrzeli, astma wczesnodziecięca oraz nawracające dolegliwości ze strony gardła, migdałków, krtani i uszu. Najczęściej jednak alergia pokarmowa u niemowląt daje objawy skórne, takie jak: pokrzywka, wyprysk i obrzęk. Nierzadko towarzyszy im świąd. W około 30% przypadków skóra bywa jedynym narządem objętym reakcją alergiczną. Można zauważyć spadek masy ciała. Dziecko jest płaczliwe, markotne, apatyczne i ospałe. Mogą się pojawić okresowe zwyżki temperatury ciała i powiększenie obwodowych węzłów chłonnych.

Rozpoznanie alergii pokarmowej u niemowląt

Diagnostyka alergii pokarmowej jest procesem złożonym. W przypadku niemowląt opiera się przede wszystkim na obrazie klinicznym i badaniach laboratoryjnych. Postępowanie diagnostyczne rozpoczyna się od wywiadu z rodzicami, przy czym zwraca się szczególną uwagę na zjawisko atopii w rodzinie, które podnosi ryzyko występowania alergii pokarmowej u dziecka. Następuje badanie fizykalne, które obejmuje ocenę narządów i układów. W przypadku dzieci do 6 miesiąca życia typowe są objawy żołądkowo-jelitowe, a dla niemowlaków w wieku 7–12 miesięcy dominują symptomy wyprysku niemowlęcego.

W niektórych ośrodkach wykonuje się punktowe testy skórne (SPT). Polegają one na nałożeniu na niezmienioną skórę (skóra przedramienia) alergenu i nakłuciu jej lancetem Morrowa Browna. Powszechnie stosowane są testy typu prick, wyposażone w standardowe alergeny pokarmowe. Możliwe jest także wykorzystanie świeżych alergenów metodą prick by prick (nakłucie pokarmu igłą, którą następnie kłuje się chorego). Wykonać można także skórny ekspozycyjny test pokarmowy (SAFT), który polega na aplikowaniu podejrzanego pokarmu na skórę chorego (plecy lub przedramiona). Jest on bardzo przydatny w diagnostyce natychmiastowych reakcji pokarmowych. W testach wykorzystuje się pokarmy spożywane przez dziecko na co dzień, dostarczone przez opiekunów (alergeny natywne). Odczyty przeprowadza się po 10, 20 i 30 min. od ekspozycji.

Konieczne jest oznaczenie całkowitego stężenia immunoglobuliny E w surowicy i niekiedy doustne próby prowokacji pokarmowej. Występują one w następujących postaciach:

• otwarta – pokarm w postaci naturalnej;
  
• pojedynczo ślepa, kontrolowana placebo – pokarm ukryty, zamaskowany wygląd, kolor, smak i zapach (w kapsułkach, w postaci płynnej lub stałej w innych pokarmach);
  
• podwójnie ślepa, kontrolowana placebo – pokarm ukryty, zamaskowany wygląd, kolor, smak i zapach; chory i personel medyczny nie znają testowanego pokarmu, pokarm i placebo są przygotowywane i kodowane przez osobę trzecią.

Warto zastosować także dietę eliminacyjną:

• u niemowląt karmionych piersią konieczna jest eliminacja podejrzanych pokarmów w diecie matki na czas 1–4 tygodni,
  
• u niemowląt karmionych mieszanką modyfikowaną trzeba wprowadzić preparat o wysokim stopniu hydrolizy białka na czas 1–4 tygodni.

Bibliografia:

1. Nowak P., Alergia pokarmowa u dzieci, „Farmaceutyczny Przegląd Naukowy”, 2007, 2, s. 22–27.

2. Kaczmarski M., Matuszewska E., Diagnostyka alergii i nietolerancji pokarmowej u dzieci, „Alergia Astma Immunologia”, 2000, 5(2), s. 77–81.

3. Zawadzka-Gralec A., Alergia pokarmowa u noworodków i niemowląt, „Apteka Media”, 2012, s. 32-36.

4. Czarnecka‑Operacz M., Sadowska‑Przytocka A., Alergia pokarmowa a choroby skóry u niemowląt i małych dzieci, „Pediatria i Medycyna Rodzinna”, 2012, 8(1), s. 56–61.

5. Kaczmarski M., Wasilewska J., Jarocka-Cyrta E. i wsp., Alergia pokarmowa u dzieci i młodzieży. Polskie stanowisko. Część II – Diagnostyka i leczenie, „STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA”, 2011, 9, s. 31–56.

6. Szałowska D., Bąk-Romaniszyn L., Różne manifestacje kliniczne alergii na białko mleka krowiego, „Pediatria i Medycyna Rodzinna”, 2012, 8(3), s. 239–245.

7. Walczak M., Grzelak T., Kramkowska M., Czyżewska K., Food allergies in children – aspects of epidemiology and diet management, “Journal of Medical Science”, 2014, 3(83), s. 255–259.