Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 1986 r. wprowadziła tzw. drabinę analgetyczną, czyli schemat farmakologicznego leczenia bólu. Szczególnie odnosi się to do przewlekłego bólu w chorobach nowotworowych. Drabina analgetyczna wymaga dokładnej oceny natężenia bólu.
Czym jest drabina analgetyczna?
Drabina analgetyczna to trzystopniowy schemat leczenia bólu. Leczenie zaczyna się od stopnia pierwszego. Jeśli ból się utrzymuje lub wzrasta mimo stosowanych leków, przechodzi się na wyższy stopień drabiny. Przedstawia się to następująco:
- pierwszy stopień – nieopioidowy lek przeciwbólowy +/- koanalgetyk;
- drugi stopień – słaby lek opioidowy +/- nieopioidowy lek przeciwbólowy +/- koanalgetyk;
- trzeci stopień – silny lek opioidowy +/- nieopioidowy lek przeciwbólowy +/- koanalgetyk.
Drabina analgetyczna WHO – pierwszy stopień
Jako pierwszy stopień drabiny analgetycznej uznaje się leczenie bólu o niewielkim bądź umiarkowanym nasileniu, kiedy wystarczy podawanie nieopioidowych leków przeciwbólowych. Działają one poprzez hamowanie syntezy prostaglandyn odpowiedzialnych za mechanizmy przeciwzapalne czy przeciwbólowe. Grupa niesteroidowych leków przeciwbólowych (NLPB) obejmuje niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), metamizol i paracetamol. Ten ostatni nie wykazuje przeciwzapalnego działania. Może być on łączony z innymi NLPZ, ale nigdy z metamizolem. Dawkowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych uzależnione jest od rodzaju leku. Stałe jest jedynie dawkowanie paracetamolu, który w przypadku osób dorosłych nie powinien przekraczać dobowej dawki 4 g. Stosuje się go co 4–6 godzin. Metamizol jest szczególnie istotny w bólach kurczowych. Przykładami leków stosowanych jako NLPZ w pierwszym stopniu drabiny analgetycznej są:
-
ibuprofen,
- ketoprofen,
- naproksen,
- diklofenak,
- nimesulid.
Czy narodowość ma wpływ na odczuwanie bólu? odpowiedz znajdziecie w filmie:
Drugi stopień drabiny analgetycznej
Jeśli ból związany z chorobą staje się coraz silniejszy bądź leki stosowane w pierwszym stopniu drabiny analgetycznej okazują się nieskuteczne, konieczne jest przejście na drugi stopień drabiny analgetycznej. Do leczenia można dołączyć wtedy słaby opioid bądź nefopam. Ten ostatni działa przeciwbólowo poprzez hamowanie zwrotne serotoniny i noradrenaliny w układzie nerwowym. Działa o połowę słabiej niż morfina. Nefopam jest polecany przede wszystkim w sytuacji, gdy chory źle reaguje na leki opioidowe i prezentuje takie objawy, jak zaparcia, wymioty czy nudności. Do słabych opioidów dokładanych do leczenia w drugim stopniu drabiny analgetycznej zalicza się przede wszystkim kodeinę i tramadol. Nie podaje się dwóch opioidów, a jedynie dokłada jeden do stosowanego wcześniej niesteroidowego leku przeciwbólowego. Można więc bezpiecznie łączyć np. tramal z paracetamolem.
Trzeci stopień drabiny analgetycznej
Jeśli stosowane w drugim stopniu drabiny analgetycznej leczenie jest nieskuteczne, ból ma bardzo duże nasilenie, słabe opioidy mogą się nie sprawdzić. Konieczne jest wtedy wprowadzenie silnych leków opioidowych. Zaliczają się do nich:
- morfina,
- fentanyl,
- oksykodon,
- metadon,
- buprenorfina.
W trzecim stopniu drabiny analgetycznej konieczne bywa leczenie zaparć, a także nudności i wymiotów.
Czym są koanalgetyki na każdym stopniu drabiny analgetycznej?
Na każdym stopniu drabiny analgetycznej można zastosować leki określane jako koanalgetyki. Mają one za zadanie wzmacniać działanie przeciwbólowe klasycznych leków przeciwbólowych, jak również leczyć ból neuropatyczny, który nie poddaje się leczeniu standardowym lekom przeciwzapalnym. Należą tu leki przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe czy miorelaksacyjne (zmniejszające napięcie mięśni).