Zasadniczą różnicą pomiędzy nieśmiałością a socjofobią jest stopień upośledzenia funkcjonowania społecznego oraz cierpienie, jakiego chory doznaje w związku z unikaniem kontaktów z ludźmi. Fobia społeczna może przejawiać się w formie uogólnionej (dotyczy osobowości unikającej) lub pod postacią lęku przed konkretnymi sytuacjami społecznymi.

Fobia społeczna – przyczyny

Przyczyny lęku społecznego są wypadkową wpływów biologicznych i psychospołecznych. Mogą kształtować go czynniki dziedziczne i neurochemiczne. Wykazano, że ryzyko choroby wzrasta, jeśli przypadki socjofobii występują wśród najbliższych krewnych chorego. U osób z tym zaburzeniem stwierdzono także zbyt niski poziom dopaminy, będącej tzw. hormonem szczęścia. Socjofobia może być również związana z nadaktywnością ciała migdałowatego – struktury zaangażowanej w odczuwanie emocji, w tym lęku.

Fobia społeczna kształtuje się wraz z osobowością i sposobami radzenia sobie w interakcjach z rzeczywistością. Lęk w sytuacjach społecznych może utrwalać się na skutek przeżyć w okresie dzieciństwa i dojrzewania – deficytu miłości i poczucia bezpieczeństwa w rodzinie, nadmiernego krytycyzmu ze strony opiekunów, braku udanych relacji rówieśniczych czy budujących niską samoocenę doświadczeń szkolnych. Fobia społeczna może rozwinąć się także jeśli rodzice byli wobec dziecka nadopiekuńczy, długo izolowali je od otoczenia, nie pozwalając samodzielnie mierzyć się z codziennymi, życiowymi wyzwaniami.

Sytuacje wywołujące fobię społeczną

Spośród sytuacji, które mogą powodować wystąpienie symptomów socjofobii, wyróżnić można:

• wystąpienia publiczne,
  
• przedstawianie się, nawiązywanie znajomości,
  
• spotkania z osobami uznawanymi za autorytety,
  
• pracę w sytuacji, gdy jest się przez kogoś obserwowanym,
  
• randki,
  
• rozmowy telefoniczne,
  
• rozmowy z przełożonymi,
  
• jedzenie w towarzystwie innych osób,
  
• jazdę komunikacją miejską.

U osób cierpiących na socjofobię samo wyobrażenie sytuacji ekspozycji społecznej może wywoływać paraliżujący strach (tzw. lęk antycypacyjny) i związane z nim objawy somatyczne na długo przez zaplanowanym zdarzeniem. W efekcie chory zaczyna unikać kontaktów z ludźmi, co utrwala w nim lęk.

Czy nieśmiałość to pierwszy objaw fobii społecznej? Jak rozpoznać czy to cecha charakteru, czy już problem?

Objawy i skutki fobii społecznej

Głównym objawem fobii społecznej jest uporczywy, wszechogarniający, irracjonalny lęk przed odrzuceniem, krytyką, upokorzeniem. Osoby dotknięte tym zaburzeniem mają zaniżone poczucie własnej wartości, są przewrażliwione na punkcie najmniejszych sygnałów negatywnej oceny, a spodziewając się po sobie budzących śmieszność czy trudnych do zaakceptowania zachowań, często wywołują je na zasadzie samospełniającego się proroctwa.

Lęk społeczny zazwyczaj jest przyczyną licznych objawów wegetatywnych, do których należą:

• bóle i zawroty głowy,
  
• bóle żołądka,
  
• bóle i kołatanie serca,
  
• bóle kręgosłupa,
  
• drżenie kończyn,
  
• nagłe uderzenia gorąca,
  
• zaburzenia równowagi,
  
• bezsenność,
  
• nudności i wymioty,
  
• czerwienienie się,
  
• nadmierne pocenie się,
  
• duszności,
  
• zaburzenia mowy (drżenie głosu, jąkanie się),
  
• szum w uszach,
  
• parcie na pęcherz, nagła potrzeba oddania stolca.

Fobia społeczna u dzieci może dodatkowo objawiać się napadami histerii, wybuchami płaczu czy odmową mówienia w sytuacjach publicznych.

Osoba dotknięta socjofobią jest przekonana, że powyższe symptomy są dla wszystkich widoczne, kompromitujące, co pogłębia jej lęk przed kontaktem z ludźmi.

Zobacz także: Osobowość unikająca - przyczyny, objawy i leczenie zaburzeń osobowości lękliwej

Fobia społeczna ma dla jednostki wiele niekorzystnych następstw we wszystkich sferach życia. Wywołuje głębokie przekonanie o własnej nieatrakcyjności, anhedonię, spadek motywacji do działania, apatię, poirytowanie. Może być przyczyną nerwic, depresji, napadów paniki, zaburzeń snu, jedzenia. Nierzadko pociąga za sobą ryzyko uzależnień – w celu złagodzenia objawów lękowych chorzy często zażywają substancje psychoaktywne. Fobia społeczna upośledza życie społeczne i zawodowe chorego, który wycofuje się z sytuacji towarzyskich, unika zawierania nowych znajomości, zabierania głosu na forum itd. W konsekwencji ludzie cierpiący na socjofobię rzadziej zawierają związki małżeńskie, mają problem ze zdobyciem wykształcenia czy podjęciem atrakcyjnej pracy.

Fobia społeczna – jak ją pokonać?

Za najbardziej efektywne uznaje się leczenie fobii społecznej metodą terapii poznawczo-behawioralnej, która służy przekuciu reakcji lękowych w prawidłowe schematy myślowe. Jej celem jest stopniowe przełamywanie przez chorego lęku, jaki towarzyszy mu w sytuacjach społecznych, poprzez planowe narażanie się na tego rodzaju sytuacje (desensytyzacja), a także zmiana sposobu myślenia o własnej osobie, o innych ludziach oraz o wstydliwych objawach socjofobii.

W leczenie fobii społecznej często włącza się farmakoterapię, zwykle polegającą na zastosowaniu preparatów z grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), działających korzystnie w przypadku objawów depresji. Doraźnie chorym podaje się także benzodiazepiny, które obniżają poziom lęku. Objawy wegetatywne socjofobii można redukować lekami z grupy beta-blokerów.