Zaburzenia połykania ze względu na różnorodność przyczyn stanowią dość poważny problem diagnostyczny i leczniczy. Dysfagia u dzieci, szczególnie jeśli nie współpracują one z lekarzem, wymaga wielkiego zaangażowania całej grupy specjalistów. Rozpoznanie dysfagii nerwicowej musi być poprzedzone wykluczeniem innych możliwych powodów.
Zaburzenia połykania – objawy
Dysfagia oznacza problemy z połykaniem. Mogą one dotyczyć pokarmów stałych, a w niektórych sytuacjach również płynów. Zaburzenia mają typ ustno-gardłowy lub przełykowy.
W dysfagii ustno-gardłowej chory zgłasza problem z połknięciem pokarmu. Czasami kęs udaje się przełknąć dopiero po kilku lub kilkunastu próbach. Próbie połykania może towarzyszyć ból lub uczucie ściskania w gardle, poczucie nadmiernej pełności w ustach, wrażenie, że znajdujący się w ustach kawałek jest zbyt duży. U niektórych osób może dochodzić do zatrzymywania się pokarmu w gardle już w trakcie połykania, kaszlu, wykrztuszania przełykanego pożywienia lub napoju.
Dysfagia przełykowa ma inny charakter. Chory zwykle bez problemu połyka pierwszy kęs, lecz może mieć wrażenie, że niezwykle powoli przechodzi on przez szyję i klatkę piersiową. Może temu towarzyszyć ostry, kłujący ból, przemieszczający się stopniowo coraz niżej, przez szyję do klatki piersiowej. W innych sytuacjach połykanie nie wiąże się bezpośrednio z żadnymi dolegliwościami. Dopiero po przełknięciu pewnej ilości jedzenia chory zaczyna odczuwać rozpieranie, gorąco lub ból w klatce piersiowej, ma wrażenie pełności, chwilowe problemy z oddychaniem. W krańcowych przypadkach dochodzi do wymiotów.
Przyczyny zaburzeń przełykania
Przyczyny dysfagii można podzielić na mechaniczne, neurogenne i nerwicowe.
Do przyczyn mechanicznych zalicza się deformacje w obrębie ust i gardła (np. rozszczep podniebienia, stany pourazowe), zapalenia (reakcja wywołana bólem lub przeczulicą obrzękniętych śluzówek – np. w przypadku wirusowego lub aftowego zapalenia gardła).
W przypadku niektórych poważniejszych chorób może dochodzić do zwężenia lub ucisku na ścianę gardła lub przełyku. Ze względu na to, że przestrzeń śródpiersia tylnego, w którym przebiega największa część przełyku, jest bardzo ograniczona, każdy stan chorobowy związany ze zwiększeniem objętości okolicznych narządów może wywoływać dysfagię. Powodem mogą być guzy zapalne, pierwotne guzy nowotworowe przełyku, nacieki w obrębie węzłów chłonnych (nowotwory przerzutowe albo np. chłoniak). Dotyczy to również stanów takich, jak np. zapalenie śródpiersia, znaczny przerost mięśnia sercowego albo tętniak aorty.
Specyficznym zespołem jest achalazja przełyku – nadmierna czynność skurczowa dolnego zwieracza przełyku, która prowadzi zwykle do objawów o typie dysfagii.
Mechaniczne problemy z przełykaniem mogą również powstawać w przebiegu dużego wola łagodnego lub raka tarczycy albo nowotworów krtani. Ostatnie dwie przyczyny (wraz z innymi naciekami złośliwymi) odpowiadają też za powstanie wtórnej neurogennej dysfagii. Guz uciskający lub obejmujący okoliczne nerwy może powodować niedowład mięśni biorących udział w procesie przełykania. Dysfunkcja ruchowa bywa jednym z objawów guza mózgu, przebytego udaru mózgu, stanu zapalnego lub pourazowego przerwania gałęzi nerwu twarzowego albo (u osób starszych) zmniejszenia napięcia mięśni szyi i gardła.
Specyficzną grupę objawów stanowią dysfagie wywołane przez nerwice. Pojęcie Globus hystericus od wieków symbolizuje problemy z przełykaniem i wrażenie ciała obcego w gardle u osób z zaburzeniami o typie histerycznym i lękowym.
Zaburzenia połykania u dzieci
Najczęstszą przyczyną dysfagii u dzieci są infekcje gardła, przebiegające z obrzmieniem, rozpulchnieniem i zaczerwienieniem łuków podniebiennych, tylnej ściany gardła lub podniebienia. Specyficzny przypadek stanowi angina, w przebiegu której dochodzi do znaczącego powiększenia migdałków podniebiennych, co może stwarzać mechaniczną przeszkodę w połykaniu większych fragmentów pokarmu. Najczęściej jednak przyczyną dysfagii jest odczuwany z powodu choroby ból i odruchowa, podświadoma obrona (reakcja skurczowa mięśni gardła).
Leczenie zaburzeń połykania
Leczenie dysfagii może być wdrożone po wykonaniu pełnej diagnostyki i określeniu właściwego rozpoznania. Jest to niezmiernie ważne, ponieważ przyczyną tych objawów mogą być poważne schorzenia. Jeżeli stwierdza się neurogenne albo mechaniczne, inne niż związane z ostrą infekcją, przyczyny zaburzeń połykania, chorego należy poddać odpowiedniemu leczeniu specjalistycznemu.
Leczenie chwilowej dysfagii, spowodowanej przez anginę lub zapalenie gardła, polega na podawaniu w niezbędnych przypadkach leków antybakteryjnych (w postaci antybiotyku lub preparatów do ssania), płukaniu gardła, np. roztworem soli. Działania te mogą przyspieszyć zmniejszanie się obrzęku. Można również stosować preparaty o lekkim działaniu znieczulającym śluzówki (np. z mentolem), co zmniejszy dolegliwości bólowe i ułatwi przełykanie.
Nie należy lekceważyć dysfagii nerwicowych – brak interwencji leczniczej (w postaci psychoterapii lub podawania objawowych leków uspokajających czy rozkurczowych) może prowadzić do zwiększania poziomu lęku i zagrożenia u chorego oraz pogarszania się jego stanu.