Zespół hiperstymulacji jajników może pojawić się we wczesnym i późnym okresie, licząc od dnia pobrania komórek jajowych. Do objawów zespołów hieprstymulacji jajników należy ich powiększenie i ból, możliwe też jest pojawienie się objawów niewydolności narządowej.

Zespół hiperstymulacji jajników – co to jest?

Zespół hiperstymulacji jajników (ang. ovarian hiperstimulation syndrome – OHSS) to powikłanie leczenia niepłodności, a dokładniej indukcji owulacji charakteryzujące się powiększeniem się jajników i pojawieniem szeregu objawów związanych z niewydolnością narządową.

Przebieg kliniczny zespołu hiperstymulacji jajników jest różnorodny – można wyróżnić postać łagodną, umiarkowaną i ciężką. Częściej występujące są dwa pierwsze typy, choć należy zawsze wziąć pod uwagę, że może dojść do nagłego pogorszenia się stanu pacjentki zagrażającego nawet jej życiu. Zespół hiperstymulacji jajników może wystąpić zarówno we wczesnym, jak i późnym okresie od zastosowania leczenia niepłodności. O tej pierwszej postaci mówi się, gdy OHSS dojdzie do 10. dnia od pobrania komórek jajowych, o drugiej powyżej 10 dni.

Przyczyny zespołu hiperstymulacji jajników

Zespół hiperstymulacji jajników jest konsekwencją stymulacji jajeczkowania za pomocą hormonu FSH, czyli gonadotropiny będącej niezbędnym elementem leczenia niepłodności z wykorzystaniem technik wspomaganego rozrodu, np. w przypadku przygotowania pacjentki do zapłodnienia in vitro.

Przypuszcza się, że głównym czynnikiem stymulującym przemiany chorobowe jest ludzka gonadotropina kosmówkowa. Dodatkowo nadmiernie stymulowane jajniki uwalniają substancję zwaną naczyniowym czynnikiem wzrostu śródbłonka (VEGF), która zwiększa przepuszczalność naczyń włosowatych, co prowadzi do gromadzenia się płynu w tak zwanej trzeciej przestrzeni.

Zobaczcie, jak leczyć nowotwór jajnika:

Do czynników ryzyka wystąpienia zespołu hiperstymulacji jajników należą:

• wiek poniżej 30. roku życia,
• niska masa ciała,
• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• duża liczba przedowulacyjnych pęcherzyków,
• duże stężenie estradiolu podczas stymulacji,
• wcześniej występujący zespół hiperstymulacji jajników.

Zespół hiperstymulacji jajników – objawy

Obraz kliniczny tego powikłania leczniczego jest złożony i zależy od wielu czynników. W początkowym stadium zespołu hiperstymulacji jajników dochodzi do wzrostu objętości jajników oraz pojawienia się dolegliwości związanych z uciskiem i uczuciem napięcia w podbrzuszu. W miarę rozwoju choroby pojawiają się ból brzucha, nudności, wymioty, czasem biegunka. W badaniach diagnostycznych i pod postacią powiększenia się obwodu brzucha obserwuje się nagromadzenie płynu w jamie otrzewnej, opłucnej i osierdziu.

W konsekwencji zmniejszenia się objętości krwi w wyniku przemieszczenia się płynu do trzeciej przestrzeni pojawiają się zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej, aktywacja czynników powodujących skurcz naczyń, zmniejszenie liczby albumin we krwi oraz zmniejszenie wydalanego moczu.

Bezpośrednie zagrożenie życia pacjentki widoczne jest pod postacią objawów związanych z niewydolnością nerek oraz wątroby, a także powikłania zakrzepowo-zatorowego. W badaniach laboratoryjnych można w takim przypadku zaobserwować narastanie parametrów nerkowych (kreatyniny) oraz spadek filtracji kłębuszkowej. W morfologii krwi zwykle obecna jest leukocytoza. W krytycznej postaci może dojść do zaburzeń oddychania i zatrzymania moczu.

Jak wygląda leczenie?

Postępowanie lecznicze w razie wystąpienia zespołu hiperstymulacji jajników jest zachowawcze i polega na łagodzeniu pojawiających się objawów. W łagodnych postaciach dolegliwości ustępują samoistnie wraz z pojawieniem się miesiączki.

W przypadku ciężkiego przebiegu zespołu hiperstymulacji jajników pacjentkę umieszcza się na oddziale ginekologicznym ze względu na ryzyko wystąpienia powikłań oraz konieczność monitorowania jej stanu zdrowia. Lekarz kontroluje przebieg choroby przy pomocy badania USG, analizy krwi oraz parametrów wątrobowych i nerkowych. Na podstawie objawów klinicznych i odchyleń badań laboratoryjnych od normy wyrównuje się gospodarkę wodno-elektrolitową i ciśnienie przy pomocy płynów podawanych dożylnie. W niektórych przypadkach może być konieczna dializoterapia. Dodatkowo wdraża się również terapię przeciwzakrzepową. W ciężkich postaciach choroby z wodobrzuszem czy zaburzeniami oddychania można wykonać nakłucie jamy otrzewnej, opłucnej lub worka osierdziowego.

Coraz częściej w terapii farmakologicznej zespołu hiperstymulacji jajników stosuje się kabergolinę, którą podaje się aż do ustąpienia objawów. Leczenie operacyjne jest praktycznie zarezerwowane tylko dla przypadków pęknięcia lub skręcenia jajnika.

Bibliografia:

1. M. Serdyńska-Szuster, Wyniki położnicze u kobiet zakwalifikowanych do programu zapłodnienia pozaustrojowego powikłanego zespołem hiperstymulacji jajników, Ginekol Pol. 2012, 83, s. 104–110.

2. C. Grygoruk, Zespół hiperstymulacyjny powikłany zakrzepicą, Developmental Period Medicine, 2012, XVI, s. 4.