Wypadanie odbytu stanowi częstą dolegliwość wśród dzieci chorych na mukowiscydozę, zwłaszcza w przypadku braku suplementacji enzymów trzustkowych. Częstość występowania choroby zwiększa się z wiekiem. Nierzadko towarzyszy ona schorzeniom neurologicznym, takim jak stwardnienie rozsiane, niedowłady po udarach mózgu i uszkodzenie kręgosłupa. Nie poznano dokładnej przyczyny ani mechanizmu wypadania odbytnicy.

Co to jest wypadanie odbytu?

Wypadanie odbytu jest to przemieszczenie fragmentu jelita grubego poza kanał odbytu i odbyt. W zależności od zaawansowania może to być pełnościenne wynicowanie ściany jelita przez otwór kanału odbytu (prawdziwe wgłobienie odbytnicy przez kanał odbytu na zewnątrz), wypadanie niepełnościenne (dotyczy wyłącznie błony śluzowej) lub wewnętrzne (wgłobienie odbytniczo-odbytowe).

Szacuje się, że wypadanie odbytnicy występuje nawet do 6 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Dotyczy głównie tych, które rodziły wielokrotnie. Na chorobę tą cierpią zwłaszcza osoby w starszym wieku. Szczyt zapadalności na nią przypada na 7 dekadę życia. U dzieci wypadanie odbytnicy występuje najczęściej przed 3 rokiem życia. W większości przypadków dochodzi do niego podczas defekacji.

Objawy wypadania odbytnicy

Wypadanie odbytu daje takie objawy, jak:

• wydłużenie pętli esicy,
  
• zwiotczenie mięśni miednicy małej,
  
• pogłębienie zatoki Douglasa,
  
• obrzęk, owrzodzenia, krwawienie z odbytnicy,
  
• trudność w zachowaniu właściwej higieny,
  
• zaparcia,
  
• długość odcinka wypadniętej błony śluzowej zwykle nie przekracza 3–4 cm,
  
• zaburzenie fizjologicznego mechanizmu defekacji, nietrzymanie stolca, gazów, moczu,
  
• uniemożliwione zamknięcie odbytu i powrót mięśni do pozycji spoczynku,
  
• stałe rozciągnięcie kanału odbytu,
  
• uszkodzenie mięśni zwieraczy i ich unerwienia, przez co odbyt staje się ziejący,
  
• stolec wydalany jest tylko na drodze silnego parcia.
  

Wypadanie odbytu – przyczyny

Wypadanie śluzówki odbytu ma rozmaite podłoże. W opinii jednych badaczy jest wynikiem wgłobienia się odbytnicy, a zwłaszcza części górnej do środkowej. Zdaniem innych specjalistów jest konsekwencją zaburzeń unerwienia mięśni dna miednicy małej i nerwów sromowych. Nierzadko jest powikłaniem leczenia chirurgicznego i ginekologicznego w obrębie dna miednicy. Czynnikami odpowiadającymi za wypadnięcie odbytu są zwłaszcza:

• rozluźnienie umocowania odbytnicy do kości krzyżowej,
  
• wrodzony i głęboki zachyłek pochwowo-odbytniczy, pęcherzowo-odbytniczy,
  
• zwiotczenie i wydłużenie więzadeł bocznych odbytnicy,
  
• obniżenie dna miednicy,
  
• osłabienie mięśni dźwigaczy,
  
• osłabienie i zniesienie funkcji zwieraczy odbytu,
  
• krótki kanał odbytu.
  

Choroby predysponujące do wypadnięcia odbytu

Za główną przyczynę wypadania błony śluzowej odbytu uważa się chorobę hemoroidalną. Nieco rzadziej przypadłości tej towarzyszy: zespół Ehlersa-Danlosa (grupa chorób genetycznych, która charakteryzuje się nadmierną elastycznością skóry i stawów oraz trudnym gojeniem się ran), zespół wrzodu samotnego odbytnicy (włóknista obliteracja blaszki właściwej błony śluzowej odbytnicy z wrastaniem włókien mięśniowych w obręb blaszki właściwej), wrodzona niedoczynność tarczycy i choroba Hirschsprunga (wrodzone schorzenie unerwienia jelita charakteryzujące się brakiem śródściennych zwojów nerwowych w dystalnym odcinku jelita grubego). Z kolei u około 20% dzieci z wypadaniem odbytnicy stwierdza się mukowiscydozę.

U kobiet zmagających się z tą przypadłością współwystępują często schorzenia w obrębie dna miednicy małej, takie jak:

• uchyłek odbytnicy (rectocele) – patologiczne uwypuklenie ściany odbytnicy; najczęściej obserwuje się uchyłek przedni odbytnicy (tzw. uchyłek odbytniczo-pochwowy), który polega na wypadaniu przedniej ściany odbytnicy do pochwy;
  
• wypadanie pęcherza moczowego (cystocele) – występuje zwłaszcza u kobiet, których powięź między pęcherzem moczowym a pochwą jest rozciągnięta i osłabiona;
  
• przepuklina jelitowa pochwy (enterocele) – spowodowana obniżeniem zatoki Douglasa między górną częścią pochwy a odbytnicą.
  

Leczenie wypadania odbytu

Leczenie wypadania odbytu opiera się na postępowaniu operacyjnym. Jest to jedyna skuteczna metoda terapii. Zabieg przywraca prawidłową funkcję dna miednicy i koryguje nieprawidłowości anatomiczne. Najczęściej wykonuje się operacje z dostępu kroczowego i brzusznego. Wśród tych pierwszych najbardziej znane są operacja Altemeiera i zabieg Delorme’a. Wybór metody podyktowany jest wieloma czynnikami, a zwłaszcza: stopniem zaawansowania choroby, stanem ogólnym chorego, zgłaszanymi dolegliwościami, stanem anatomicznym i czynnościowym mięśni zwieraczy odbytu oraz umiejętnościami i doświadczeniem chirurga. Operacje z dostępu brzusznego przeprowadza się u pacjentów o dobrym stanie ogólnym i w młodym wieku. Z kolei zabiegi z dostępu kroczowego wykonuje się u osób w podeszłym wieku, obciążonych internistycznie.

Wypadanie odbytu – leczenie domowe

Oprócz leczenia specjalistycznego w łagodzeniu dolegliwości w wypadającym odbycie sprawdzają się domowe rozwiązania. Poleca się picie 4 szklanek dziennie herbaty z przywrotnika, który wzmacnia mięśnie. Zewnętrznie można stosować do wcierania nalewkę z tasznika czy okłady ze szwedzkich ziół. Należy unikać długotrwałego stania i chodzenia. Zaleca się regularne wykonywanie ćwiczeń fizycznych wzmacniających mięśnie dźwigaczy odbytu i odbytnicy oraz krocza. Duże znaczenie przypisuje się diecie, która powinna być bogata w błonnik. Konieczne jest nawadnianie organizmu i spożywanie 2 l płynów dziennie.

Bibliografia:

1. Herman R.M., Kenig J., Zespół samotnego wrzodu odbytnicy, „Postępy Nauk Medycznych”, 2006, 5, s. 235–239.

2. Fauci A., Braunwald E., Kasper D. i wsp., Interna Harrisona. Tom 3, Lublin, Czelej, 2002.

3. Kościński T., Stadnik H., Sękowska M., Etiopatogeneza wypadania odbytnicy, „Gastroenterologia Polska”, 2005, 12(2), s. 127–131.

4. Treben M., Apteka Pana Boga. Porady i praktyka stosowania ziół leczniczych, Warszawa, Ex Libris, 2015.

5. Kowalczyk J., Kołodziejczak M., Kościński T., Ocena skuteczności leczenia wypadania odbytnicy sposobem Altemeiera, „Nowa Medycyna”, 2015, 22(1), s. 12–16.

6. Yoshioka K., Hyland G., Keigley M.R.B., Anorectal function after abdominal rectopexy: parameters of predictive value in identifying return of continence, “British Journal of Surgery”, 1989, 76, s. 64–68.