Przyczyn niepłodności pierwotnej jest wiele, charakterystyczne dla tej postaci schorzenia są zaburzenia genetyczne, które uniemożliwiają posiadania potomstwa. Najczęściej są to jednak wady wrodzone, schorzenia endokrynologiczne, zaawansowany wiek kobiety decydującej się na pierwsze dziecko oraz zaburzenia jakości nasienia.

Niepłodność pierwotna – definicja

Niepłodność to niemożność zajścia w ciążę przez rok regularnego współżycia (3–4 razy w tygodniu). Wyróżnia się dwa jej podstawowe rodzaje – niepłodność pierwotną oraz wtórną. Może dotyczyć zarówno strony męskiej, jak i żeńskiej. O niepłodności pierwotnej mówi się w przypadku, kiedy osoba przed staraniami o dziecko nie posiadała potomstwa. Może być związana z przyczynami, jakie występują w postaci wtórnej lub całkowicie pozbawiać możliwości posiadania dzieci.

Przyczyny niepłodności pierwotnej

Przyczyny niepłodności pierwotnej mogą leżeć w genetyce, wadach wrodzonych i zaburzeniach endokrynologicznych. Często trudno określić jednoznacznie jej powód. Najczęstszej jednak wynika ze zmniejszonej liczby plemników w nasieniu oraz odchylenia w zakresie ich jakości.

Najważniejsze przyczyny niepłodności pierwotnej u kobiet to:

• choroby genetyczne – zespół Turnera, zespół Kallmanna, dysgenezja gonad,
• zaburzenia endokrynologiczne – pierwotny czynnościowy brak miesiączki, hiperprolaktynemia, PCOS (zespół polipowatych jajników), hiperandrogenemia,
• wady wrodzone – brak pochwy i macicy, przegrody macicy, zarośnięcie pochwy,
• zaburzenia odżywiania – niskie BMI, anoreksja, bulimia,
• przewlekły stres,
• przedwczesne wygasanie czynności jajników,
• zaawansowany wiek kobiety.

Niepłodność pierwotna u mężczyzn może być spowodowana przez:

• zaburzenia genetyczne, np. zespół Kallmanna,
• wady wrodzone – obustronne wnętrostwo,
• narażenie gonad na czynniki toksyczne (promieniowanie), ciepło, noszenie obcisłych spodni,
• przyczyny endokrynologiczne.

Zobaczcie, jakie są przyczyny niepłodności wtórej:

Diagnostyka przy podejrzeniu niepłodności pierwotnej

W celu ustalenia przyczyn niepłodności lekarz korzysta z danych uzyskanych od pacjenta, badania przedmiotowego oraz badań dodatkowych.

W niepłodności pierwotnej u kobiet ogromne znaczenie ma wywiad z pacjentką – ustalenie daty pierwszej miesiączki, jeśli takowa w ogóle wystąpiła, zapytanie o choroby wrodzone występujące w rodzinie oraz o przejście stanów zapalnych narządów płciowych, występowanie chorób ogólnoustrojowych, a także stosowanie używek. W badaniu przedmiotowym ocenia się masę ciała kobiety, objawy niedoczynności tarczycy i zwiększonego poziomu androgenów w organizmie. Badanie ginekologiczne skupia się na określeniu ewentualnych odchyleń w narządach rodnych. Konieczna jest obserwacja cyklu miesiączkowego kobiety i ustalenie, czy w trakcie jego trwania dochodzi do owulacji. Dodatkowe badania obrazowe pozwalają na określenie prawidłowości struktur jajnika. Lekarz może zdecydować również o wykonaniu bardziej inwazyjnych procedur takich jak histerosalpingografia (badanie drożności jajników przy pomocy podawanego domacicznie kontrastu) czy histeroskopia, dzięki której możliwe jest obejrzenie jamy macicy. W diagnostyce niepłodności pierwotnej laparoskopia również jest badaniem mogącym wskazać na jej przyczynę. Podczas badania możliwe jest dokładne obejrzenie struktur znajdujących się w miednicy kobiety, szczególnie przy podejrzeniu zmian jajowodowych. Metoda ta jest złotym standardem, jednak równocześnie pozostaje najdroższą i niepozbawioną ryzyka powikłań.

Ocena płodności u mężczyzn zawiera wywiad, dwie analizy nasienia w obrębie miesiąca oraz badanie przedmiotowe. Lekarz wypytuje o choroby przebyte w dzieciństwie i przed diagnostyką niepłodności, szczególnie takie jak świnka oraz o obecne schorzenia ogólnoustrojowe, a także o ekspozycję jąder na czynniki toksyczne. W badaniu ocenia się położenie jąder, prącie oraz ujście cewki moczowej, obecność żylaków powrózka nasiennego, obecność najądrzy i nasieniowodów. W kolejnych etapach wykonuje się badania dodatkowe w postaci ultrasonografii moszny, przezodbytniczej, oceny endokrynologicznej oraz testów specjalistycznych nasienia.

W przypadku obu płci w diagnostyce niepłodności pierwotnej może być konieczne wykonanie testów genetycznych.

Jak niepłodność wpływa na życie kobiety? Zobaczcie na filmie:

Niepłodność pierwotna – leczenie

Leczenie niepłodności pierwotnej zależy w głównej mierze od przyczyny powstania schorzenia oraz wyników badań diagnostycznych. Niektóre przypadki mogą okazać się nieuleczalne (np. gdy schorzenie spowodowane jest nieobecnością prawidłowych gonad).

Stosuje się trzy główne metody leczenia niepłodności – farmakologiczną, chirurgiczną oraz techniki rozrodu wspomaganego medycznie. Do pierwszej grupy należą terapie antyestrogenami, gonadotropinami lub hormonami steroidowymi czy tarczycowymi. Leczenie chirurgiczne stosuje się w schorzeniach związanych z niedrożnością jajników i z występowaniem nieprawidłowości jamy macicy.

W niektórych przypadkach w leczeniu niepłodności pierwotnej jedynym sposobem na uzyskanie oczekiwanego potomstwa jest zastosowanie technik wspomaganego rozrodu takich jak in vitro czy inseminacje domaciczne.

Bibliografia:

1. G. Bręborowicz, Położnictwo i ginekologia, Warszawa 2016.

2. S. Wołczyński, Diagnostyka i leczenie niepłodności. Ginekologia po dyplomie, marzec 2011, s. 59–88.