Zaburzenia lękowe są jednymi z najbardziej rozpowszechnionych problemów psychicznych i mogą dotyczyć zarówno dorosłych, jak i dzieci. Częściej rozpoznaje się je u kobiet. Ich przyczyną są czynniki genetyczne, osobowościowe i rozwojowe. Poza objawami psychicznymi często pojawiają się dolegliwości somatyczne. Jednym z przejawów zaburzeń lękowych jest mutyzm wybiórczy. Spotyka się go zwykle u dzieci między 2 a 5 rokiem życia.
Co to jest mutyzm wybiórczy?
Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem na tle psychicznym polegającym na całkowitym braku mowy w wybranych sytuacjach lub podczas obecności konkretnych osób. Oznacza to, że dana osoba w pewnych okolicznościach mówi poprawnie, bez żadnego problemu i w stopniu odpowiednim dla swojego wieku, a w innych milczy i nie przejawia żadnej chęci komunikacji. Często zdarza się, że w domu dzieci są bardzo aktywne i dużo mówią, a w szkole lub w obecności obcych przestają mówić całkowicie.
Mutyzm wybiórczy jest jednym z rodzajów mutyzmu funkcjonalnego, który wiąże się z istnieniem niekorzystnych czynników psychicznych i środowiskowych. W tej grupie wyróżnia się także mutyzm całkowity (osoba nie mówi w ogóle, niezależnie od okoliczności) oraz sytuacyjny (osoba nie mówi w momentach stresujących). Mutyzm wybiórczy rozpoznaje się u 7 na 1000 dzieci. Najwięcej przypadków dotyczy dziewczynek między 2 a 5 rokiem życia.
Jak wspierać chorego? Zobaczcie sami:
Objawy mutyzmu wybiórczego
Objawy mutyzmu wybiórczego to całkowity brak mowy w konkretnych sytuacjach lub w kontakcie z wybranymi osobami, a także niechęć do podjęcia jakiejkolwiek interakcji. Zdarza się, że dziecko może zareagować ucieczką, płaczem lub agresją na próbę nawiązania z nim kontaktu. Osoba z mutyzmem wybiórczym trzyma wyraźny dystans wobec otoczenia, unika kontaktu wzrokowego, potrafi zastygnąć nieruchomo w nienaturalnej pozie. Czasem dziecko zaczyna zachowywać się nerwowo – obgryza paznokcie, poprawia włosy, skubie lub szarpie ubranie.
Charakterystycznym objawem mutyzmu wybiórczego jest to, że dziecko samo wybiera z kim i kiedy chce rozmawiać. Zwykle w domu komunikuje się swobodnie, jest wesołe, aktywne, a niekiedy nawet bardzo gadatliwe. Mutyzm wybiórczy pojawia się natomiast w szkole lub przedszkolu. Osoba nim dotknięta nie rozmawia z nauczycielami i rówieśnikami, a wywołana do odpowiedzi – milczy. Zaburzenie wpływa na wyniki w nauce, ponieważ nauczyciel może mieć trudności z oceną postępów. Dzieci z mutyzmem często nie komunikują swoich potrzeb i nie proszą o pomoc w sytuacji zagrożenia.
Aby stwierdzić mutyzm wybiórczy u dzieci, muszą zostać spełnione 4 kryteria:
- objawy utrzymują się dłużej niż miesiąc,
- dziecko w pełni rozumie mowę innych osób, poza szczególnymi sytuacjami komunikuje się bez problemu,
- okoliczności, w których dziecko przestaje mówić, są powtarzalne, podobne do siebie i przewidywalne,
- brak innych zaburzeń, np. wady słuchu.
Przyczyny mutyzmu wybiórczego
Przyczyny mutyzmu wybiórczego mają podłoże psychiczne. Są związane z odczuwaniem przez dziecko lęku, stresu, nieśmiałości lub niskiej samooceny oraz z silną potrzebą akceptacji. Zdarza się, że maluch przestaje się odzywać w obecności osób, które go skrytykowały, np. za wadę wymowy lub nieprawidłowe wypowiadanie słów. Uważa się, że tendencja do nadmiernego niepokoju i nadwrażliwości może mieć podłoże genetyczne. Przyczyną mutyzmu wybiórczego mogą być również nieprawidłowe wzorce społeczne: izolacja lub nakaz milczenia jako forma kary. Często lęk przed mówieniem wiąże się z nową sytuacją, np. rozpoczęciem nauki, zmianą środowiska lub wykluczeniem przez rówieśników. Dlatego mutyzm wybiórczy jest najczęściej spotykany w przedszkolu i szkole.
Mutyzm wybiórczy u nastolatków może być związany z zaniedbaniem i brakiem leczenia zaburzenia na wcześniejszych etapach rozwoju. U dziecka dochodzi do utrwalenia się milczenia w trudnych sytuacjach. Z tego powodu mogą pojawić się zauważalne trudności z nawiązywaniem kontaktów, utrzymaniem relacji społecznych, a także fobie, nasilone lęki i depresja.
Jak pomóc dziecku z mutyzmem wybiórczym?
Leczenie mutyzmu wybiórczego i terapia psychologiczna są wskazane w każdym przypadku, ponieważ nie jest to zaburzenie, z którego się wyrasta. Dziecko pod okiem wyszkolonego terapeuty powinno nauczyć się mierzyć ze swoim lękiem i jego przyczynami, poznać sposoby na rozładowanie stresu i napięcia emocjonalnego oraz wzmocnić wiarę w siebie i poczucie własnej wartości. Następnie stopniowo podejmowane są czynności kształtujące prawidłowe wzorce zachowań i rozwijające komunikację werbalną. Terapia mutyzmu wybiórczego może odnieść skutek, jeżeli najbliższe otoczenie wie, jak postępować z dzieckiem. Należy je wspierać, zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa i nie wywierać na nim presji.
Bibliografia:
1. J. Czapla, Ja się nie odzywam : problemy dziecka z mutyzmem wybiórczym, w: Czym jest mutyzm wybiórczy. Warunki diagnozy. Terapia dziecka z mutyzmem, Głos Pedagogiczny. - 2016, nr 77, s.17-19.