Kalprotektyna występuje w ziarnistościach i cytoplazmie neutrofili. Stanowi około połowy cytoplazmatycznych białek. Jest to parametr informujący o stanie zapalnym przewodu pokarmowego, który jest wykorzystywany zwłaszcza do oceny aktywności nieswoistego zapalenia jelit, które obejmuje chorobę Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Badanie stężenia kalprotektyny w kale nabiera coraz większego znaczenia, bo ogranicza konieczność kolonoskopii.
Czym jest kalprotektyna?
Kalprotektyna to heterodimeryczny dwujednostkowy kompleks białek wiążących wapń lub cynk, należących do rodziny S100: MRP-8 i MRP-14. Jako ludzkie białko leukocytarne L1 została opisana po raz pierwszy w 1980 roku przez zespół badaczy prowadzony przez Fagerholm. Produkowana jest podczas procesów zapalnych przez monocyty, granulocyty obojętnochłonne, makrofagi i komórki nabłonka płaskiego.
Kalprotektyna to specyficzne białko, które nazywa się nawet markerem stanu zapalnego – im jest on wyższy, tym wyższy jest też poziom kalprotektyny. Zalicza się ją do białek ostrej fazy. Ogranicza wzrost i przyleganie patogennych bakterii do komórek śluzówki jelit.
Właściwości bakteriobójcze kalprotektyny wynikają z hamowania zależnych od cynku bakteryjnych metaloproteinaz. Inicjuje też proces migracji neutrofilów do miejsca stanu zapalnego i podnosi ich zdolność do fagocytowania. Brytyjskie wytyczne opracowane przez National Institute for Health and Care Excellence (NICE) z 2015 roku rekomendują pomiar kalprotektyny w kale jako badania różnicującego nieswoiste choroby zapalne jelit z zespołem jelita drażliwego u osób ze świeżym początkiem objawów klinicznych, gdy nie podejrzewa się procesu nowotworowego.
Zalety badania kalprotektyny
Rośnie zainteresowanie nieinwazyjnymi markerami stanu zapalnego, a spośród wielu z nich z endoskopowym stopniem nasilenia stanu zapalnego najlepiej koreluje stężenie kalprotektyny. Badanie kalprotektyny jest nieinwazyjne, nie obciąża pacjenta i nie jest kosztowne (około 150 zł). Materiałem do badania jest głównie kał. Oznaczenie stężenia kalprotektyny to test charakteryzujący się wysoką czułością i swoistością, które wynoszą odpowiednio u dorosłych 93% i 96%, a u dzieci i młodzieży – 92% i 76%. Badanie to nie jest refundowane przez NFZ
Poziom kalprotektyny w próbce pozostaje stały nawet przez 7 dni i nie ulega dziennym wahaniom – wystarczy jedna próbka, aby otrzymać miarodajny wynik. Może być przechowywana lub transportowana bez konieczności zamrażania, co jest niezwykle wygodne i pozwala na zmniejszenie kosztów badania. Wyniki są gotowe w ciągu 2 tygodni.
Badanie kalprotektyny pozwala uniknąć chorym nieprzyjemnej kolonoskopii, która wiąże się z bólem, skrępowaniem i strachem, a niekiedy prowadzi do poważnych powikłań. Dlatego oznaczenie stężenia kalprotektyny cieszy się dużą popularnością, zwłaszcza wśród pacjentów pediatrycznych. Ponadto nie wymaga specjalnego przygotowania, a badany sam może pobrać próbkę i zanieść ją do laboratorium.
Oznaczenie stężenia kalprotektyny to bardzo dobry sposób monitorowania skuteczność leczenia chorych na nieswoiste choroby zapalne jelit. Niekiedy mimo klinicznej i endoskopowej remisji utrzymuje się subkliniczne zapalenie śluzówki jelita. Normalizacja poziomu kalprotektyny będzie wskazywała na gojenie się śluzówki.
Kalprotektyna – interpretacja wyników
Interpretacją wyników badania kalprotektyny powinien się zająć specjalista, który na podstawie ich oceny określi dalsze postępowanie. Rezultat jest najczęściej wynikiem ilościowym podawanym w mikrogramach na gram stolca (µg/g). Prawidłowy wynik kalprotektyny wynosi poniżej 50 μg/g kału. Z dużym prawdopodobieństwem wyklucza nieswoiste zapalenie jelit i pozwala uniknąć badań inwazyjnych. Należy jednak mieć na uwadze, że stężenie kalprotektyny obniża się po intensywnym leczeniu hormonami kory nadnerczy. Wartości powyżej 150 μg/g informują o znacznym nasileniu stanu zapalnego jelit, co wymaga szybkiego rozszerzenia diagnostyki. Wówczas konieczna jest kolonoskopia, dzięki której można postawić ostateczne rozpoznanie.
O czym świadczy podwyższona kalprotektyna?
U chorych na nieswoiste zapalenie jelit dochodzi do rozszczelnienia bariery jelitowej i nasilonego przenikania leukocytów przez ścianę jelita, co prowadzi do zwiększonego uwalniania kalprotektyny do kału. Stąd też podwyższona kalprotektyna świadczy o nadchodzącym lub przebiegającym zaostrzeniu choroby. Wzrost stężenia markera bardzo często poprzedza początek wystąpienia objawów, dzięki czemu szybka ocena wyników kalprotektyny pozwala na podjęcie prawidłowych decyzji terapeutycznych. Osoby z nieswoistymi zapaleniami jelit mają dużo wyższe stężenie kalprotektyny w stolcu niż osoby zdrowe i chorzy z czynnościowymi chorobami jelit. Kalprotektyna jest również dobrym markerem monitorowania stanu osób po usunięciu polipów jelita grubego.
Podwyższona kalprotektyna, pojawia się także w przypadku nowotworów jelita grubego, aktywnych schorzeń reumatologicznych, ostrego zapalenia trzustki, zapalenia płuc, marskości wątroby i alergii pokarmowych. Ponadto norma kalprotektyny może być przekroczona po znacznym wysiłku fizycznym czy w trakcie przyjmowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych.
Bibliografia:
1. Szachta P., Roszak D., Gałęcka M. i wsp., Nieinwazyjne markery zapalne w przebiegu nieswoistych chorób zapalnych jelit, „Gastroenterologia Polska”, 2009, 16(5), s. 399-401.
2. Olender K., Bergmann K., Odrowąż-Sypniewska G., Kalprotektyna w kale jako marker zapalny w nieswoistych zapaleniach jelit, „Journal of Laboratory Diagnostics”, 2012, 48(4), s. 433-439.
3. Rychlik U., Marszałek A., Palka M., Trębicka A., Zespół jelita wrażliwego i kalprotektyna, „Journal of Laboratory Diagnostics”, 2015, 51(4), s. 327-330.