Zaburzenia rozwoju zębów są stosunkowo często występującą nieprawidłowością, wśród których na szczególną uwagę zasługuje hiperdoncja. Stan ten charakteryzuje się nadliczbowością zębów. Występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet (2:1). Badania donoszą, że występowanie hiperdoncji w uzębieniu mlecznym podnosi prawdopodobieństwo pojawienia się zębów dodatkowych w uzębieniu stałym. Obecność zwiększonej liczby zębów może przyczynić się do wystąpienia wielu nieprawidłowości.

Czym jest hiperdoncja?

Hiperdoncja jest drugą pod względem częstości występowania wadą zębową. Jest to anomalia związana z udziałem zębów nadliczbowych o nieprawidłowej budowie albo prawidłowo zbudowanych zębów dodatkowych. O hiperdoncji mówi się wówczas, gdy liczba zębów w jamie ustnej u dorosłych jest większa niż 32. Nazwa tej anomalii wywodzi się z języka greckiego i pochodzi od dwóch słów – νπερ, co oznacza zbyt dużo, i οδοντ, co tłumaczy się jako ząb.

Rodzaje hiperdoncji

Wymienia się 3 rodzaje hiperdoncji:

• prawdziwą lub rzeczywistą, kiedy występuje więcej zawiązków zębów dla danego rodzaju uzębienia niż powinno;

• rzekomą lub pozorną, która spowodowana jest przetrwaniem zęba mlecznego; ząb mleczny pozostaje jeszcze w jamie ustnej, kiedy wyrzyna się już jego stały następca;

• tzw. trzecie ząbkowanie, kiedy po usunięciu zębów stałych wyrzynają się zęby wcześniej zatrzymane.

Częstość występowania dodatkowych zębów

W przypadku mlecznego uzębienia dodatkowy ząb u dziecka jest rzadką anomalią – częstość jego występowania wynosi 0,3–1,8%. Nadliczbowe zęby mleczne są na ogół wyrżnięte i znajdują miejsce w łuku zębowym. Z kolei hiperdoncja wśród zębów stałych pojawia się nieco częściej. Jej występowanie szacowane jest na 2–3,1%. Ma miejsce głównie w części podniebiennej wyrostka zębodołowego.

Zęby nadliczbowe w 76–86% przypadków występują pojedynczo, u 12–23% osób jako para, zaś w mniej niż w 1% przypadków stwierdza się ich większą liczbę. Zęby dodatkowe usuwa się, ponieważ, z powodu nieprawidłowej budowy, nie spełniają swojej funkcji, a także stanowią przeszkodę podczas wyrzynania się pozostałych zębów stałych.

Gdzie lokalizują się dodatkowe zęby?

Dodatkowe zawiązki zębów częściej umiejscowione są w szczęce niż w żuchwie (8–10 razy częściej). Okolicą szczególnie predysponowaną do powstawania zębów nadliczbowych jest przedni odcinek szczęki. Zazwyczaj lokalizują się w okolicy zębów siecznych. Powstaje wówczas tzw. mesiodens, czyli ząb pośrodkowy. Może mieć budowę eumorficzną, czyli przypominać kształtem i wielkością siekacz przyśrodkowy, lub dysmorficzną – postać stożkowata, guzkowata i trzonowcowata. Dodatkowy ząb wyrzyna się podniebiennie, powodując stłoczenie zębów, przemieszczenie, opóźnienie lub zatrzymanie wyrzynania zębów siecznych stałych lub diastemę rzekomą (szparę), przerost wędzidełka wargi górnej, resorpcja korzeni zębów, powstawanie torbieli szczęk, zaburzenie kolejności wyrzynania i problemy w trakcie ortodontycznego zamykania szpar. Częstość występowania mesiodensa wynosi 0,5–0,7%. W około 1/5 przypadków rozwijają się 2–3 zęby pośrodkowe. Mesiodens stanowi 21,1–67% wszystkich przypadków hiperdoncji.

Inną dość częstą lokalizacją zęba dodatkowego jest rejon zębów trzonowych w żuchwie. Mogą się pojawić zęby przytrzonowe, które występują policzkowo lub językowo. Tworzą się pomiędzy pierwszym a drugim lub drugim a trzecim zębem trzonowym. Znane są też przypadki zębów zatrzonowych, które umiejscawiają się za trzecim zębem trzonowym lub po jego stronie językowej.

Przyczyny powstawania dodatkowych zębów

Hiperdoncja jest zaburzeniem rozwojowym o wielorakiej etiologii. Występowanie tej anomalii nie zostało do końca wyjaśnione. Wśród teorii powstawania nadliczbowych zębów wymienia się teorię atawistyczną, genetyczną, dychotomii zawiązka i nadczynności listewki zębowej.

Za główną przyczynę powstawania dodatkowych zębów uważa się nadczynność wytwórczą listewek zębowych lub ich odgałęzień podniebiennych i produkowanie nowych zawiązków zębowych w późniejszych terminach. Do tego stanu predysponują zwłaszcza: nieswoiste bądź swoiste zakażenie zawiązka zębowego, zaburzenia troficzne, nieprawidłowości gospodarki mineralnej, naprężenia w kościach szczęk, siła wywierana przez już istniejące uzębienie, ruchy poszczególnych wyrostków twarzowych podczas organogenezy i zaburzenia krążenia.

Hiperdoncja może być dziedziczona autosomalnie dominująco lub o charakterze poligenowym. Istnieją także teorie tzw. zwrotu filogenetycznego, określane też jako atawistyczne, które tłumaczą występowanie mesiodensów jako powrotu do wzoru zębowego ssaków łożyskowych o 6 zębach siecznych i 4 trzonowych. Z kolei według teorii dychotomicznej, czyli rozszczepienia, mesiodens powstaje w wyniku podzielenia się zawiązka zębowego w czasie rozwoju.

Zęby nadliczbowe mogą współistnieć z różnymi wadami zębowymi lub zaburzeniami szczękowo–twarzowymi. Jeśli są mnogie, stanowią jeden z symptomów chorobowych w przebiegu: dysplazji obojczykowo-czaszkowej, zespołu Hallermana-Streiffa, zespołu Franceschettiego, zespołu Gardnera, rozszczepów wargi i podniebienia, zespołu Crouzona, zespołu Ehlersa-Danlosa, zespołu LEOPARD i zespołu ustno-nosowo- palcowego.

Bibliografia:

1. Dyras M., Jankowska K., Czupryna S., Ocena częstotliwości występowania zaburzeń rozwojowych zębów u pacjentów leczonych w Katedrze Ortodoncji Instytutu Stomatologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Dental and Medical Problems”, 2003, 40(2), s. 349–354.

2. Bartkowski S.B., Chirurgia szczękowo-twarzowa. Podręcznik dla studentów i lekarzy, Kraków, Collegium Medicum UJ, 1996.

3. Jańczuk Z., Stomatologia zachowawcza. Zarys kliniczny, Warszawa, PZWL, 2007.

4. Szpringer-Nodzak M., Wochna Sobańska M., Stomatologia wieku rozwojowego, Warszawa, PZWL, 2006.

5. Żochowska U., Masłowska A., Dunin-Wilczyńska I., Postępowanie diagnostyczne u pacjenta z hiperdoncją, „Forum Ortodontyczne”, 2011, 7(4), s. 198-203.

6. Gurdziel K., Minch L., Minch E., Późne powstawanie mnogich zawiązków nadliczbowych zębów przedtrzonowych w żuchwie – opis przypadku, „Stomatologia Współczesna”, 2014, 21(2), s. 21–26.