Gerontologia zaczęła interesować badaczy w większym stopniu z początkiem XX w., kiedy to stwierdzono wydłużenie średniej długości ludzkiego życia i rosnący udział osób w podeszłym wieku w populacji generalnej. Zachodzące zmiany demograficzne będą wymagały stworzenia odpowiednich form opieki nad seniorami, przy jednoczesnym zapewnieniu im możliwie najdłużej samodzielności. Gerontologia to interdyscyplinarna nauka. Zauważa się w niej udział m.in.: biologii, medycyny, socjologii, psychologii.
Czym jest gerontologia?
Definicja gerontologii jest następująca – nauka o przyczynach i konsekwencjach procesu starzenia się, uwzględniająca udział czynników zdrowotnych, socjologicznych, psychologicznych, biologicznych, ekonomicznych i środowiskowych. Jej nazwa wywodzi się z języka greckiego od dwóch słów gérōn, gérontos ‘starzec’ i lógos ‘słowo, nauka’. Pojęcie zaproponowane zostało w 1903 roku przez rosyjskiego mikrobiologa, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny – Ilia Miecznikowa.
Gerontologia dość często mylona jest z geriatrią, czyli specjalizacją z zakresu medycyny, która zajmuje się diagnozą i leczeniem chorób typowych dla wieku starczego. Wyodrębnia się rozmaite gałęzie gerontologii, w tym m.in.: gerontologię biologiczną, gerontologię demograficzną, gerontologię porównawczą czy cieszącą się w ostatnim czasie szczególnym zainteresowaniem gerontologię społeczną. W obrębie tej ostatniej wymienia się zwłaszcza gerontopsychologię, czyli psychologię starzenia się, oraz geragogikę (zwaną inaczej gerontopedagogiką lub andragogiką), która zajmuje się przygotowującymi do starości procesami edukacyjnymi.
Czytaj także: Geriatra – czym się zajmuje specjalista zwany lekarzem osób starszych
Rozwój gerontologii w Polsce
Gerontologia zyskuje na popularności. Coraz częściej uczelnie wyższe oferują jej studiowanie. Taki kierunek studiów znajduje się np. na Uniwersytecie Wrocławskim, Pomorskim Uniwersytecie Medycznym czy Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Gerontologa uważa się za zawód przyszłości. Szacuje się, że co piąty Europejczyk jest w wieku powyżej 60 lat. Prognozy demograficzne przewidują wzrost odsetka seniorów, w tym nasilenie procesu podwójnego starzenia się (zwiększenie udziału osób po 80 r.ż. w populacji, która osiągnęła kalendarzową starość). Wiąże się to z organizacją wzmożonej oferty pomocy senioralnej. Podczas studiów z gerontologii zdobywa się wiedzę z zakresu psychologii, pracy socjalnej, pedagogiki, polityki społecznej, medycyny, metodyki pracy opiekuńczej, animacji czasu wolnego czy komunikacji z osobami starszymi. Tak wiele informacji jest niezbędnych dla zapewnienia możliwie najwyższej jakości w jesieni życia.
Zobacz film i dowiedz się, jak wygląda opieka nad seniorami w czasie pandemii:
Polskie Towarzystwo Gerontologiczne
Osoby specjalizujące się w zakresie geriatrii i gerontologii zrzesza instytucja o nazwie Polskie Towarzystwo Gerontologiczne z siedzibą w Warszawie. Dodatkowo ma ona oddziały w Lublinie, Gdańsku, Krakowie, Łodzi, Katowicach, Poznaniu, Białymstoku, Szczecinie, Kielcach i Wrocławiu. Organizacja założona została z inicjatywy Jerzego Piotrowskiego w 1973 roku. W 1974 roku miał miejsce I Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego. Wśród zadań organizacji wymienia się prowadzenie badań naukowych, organizowanie konferencji, sympozjów, zjazdów, konkursów naukowych i kursów szkoleniowych, reprezentowanie polskiej gerontologii w międzynarodowych towarzystwach. Dodatkowo od 1995 roku Towarzystwo zajmuje się publikacją kwartalnika pod tytułem „Gerontologia Polska”.
Czym zajmuje się i kim jest gerontolog?
Specjalistę gerontologii określa się mianem gerontologa. Osoba ta powinna charakteryzować się dużym poziomem empatii, umiejętnością nawiązywania relacji międzyludzkich, sympatią, wyrozumiałością, cierpliwością, zdolnościami organizacyjnymi, a nawet menedżerskimi. Gerontolog zajmuje się wszelkimi (nie tylko medycznymi) problemami, jakie pojawić się mogą w populacji osób w podeszłym wieku. Do jego zadań należy analiza różnorakich potrzeb seniorów, np. związanych z warunkami życia czy organizacją czasu wolnego. Specjalista ten przedstawia czynniki, jakie nieco opóźnią postęp procesu starzenia się. Pomoże w wypracowaniu technik, które pozwalają dłużej utrzymać w dobrej kondycji ciało i umysł.
Gerontologia – teorie starzenia się
Gerontologia analizuje różnorakie teorie starzenia się, z których najbardziej znane są ewolucyjne. Podzielono je na programowane i nieprogramowane. Pierwsze głoszą, że starzenie to proces adaptacyjny, którego konsekwencją jest altruistyczna śmierć dla dobra grupy. Drugie z kolei zakładają, że z ewolucją związane są limity dysponowanych przez osobniki zasobów przeżycia, a do starzenia dochodzi na skutek związanego z tym nagromadzeniem uszkodzeń. Pojawiła się także teoria quasi-programowa, zgodnie z którą starzenie napędzane jest przez nieprawidłowy rozwój w życiu dorosłym.
Bibliografia:
- A.A. Zych, Słownik gerontologii społecznej, Wydawnictwo Naukowe „Żak”, Warszawa 2001.
- E. Sikora, Starzenie i długowieczność, „Postępy Biochemii” 2014, 60(2), s. 125–137.
- A.A. Zych, Przekraczając 'smugę cienia'. Szkice z gerontologii i tanatologii, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice 2013.
- A.A. Zych, Leksykon gerontologii, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2019.
- J. Derejczyk, B. Bień, J. Kokoszka-Paszkot, J. Szczygieł, Gerontologia i geriatria w Polsce na tle Europy – czy należy inwestować w ich rozwój w naszym kraju?, „Gerontologia Polska” 2008, 16(3), s. 149–159.