Choroba Alexandra to rzadko występująca, uwarunkowana genetycznie, śmiertelna choroba ośrodkowego układu nerwowego. Typowe są dla niej: obecność ognisk rozmiękania w mózgu, powiększenie masy mózgu, rozlana demielinizacja, uszkodzenie aksonów, znaczne nagromadzenie włókien Rosenthala i zniszczenie mieliny, czyli istoty pokrywającej neuron. W większości przypadków objawy choroby uwidaczniają się w dzieciństwie.

Czym jest choroba Alexandra?

Choroba Aleksandra została opisana po raz pierwszy w 1949 roku u dzieci z wielkogłowiem, opóźnionym rozwojem psychoruchowym i wodogłowiem, u których wykazano obecność tzw. włókien Rosenthala, czyli zwyrodnieniowej postaci włókien astrocytów.

Choroba Alexandra to stan, w którym dochodzi do demielinizacji, czyli rozpadu osłonek mielinowych w ośrodkowym układzie nerwowym. Ponadto ma miejsce upośledzenie funkcji mitochondriów, w konsekwencji czego rozwija się zjawisko stresu oksydacyjnego komórek, czemu towarzyszy silny wzrost stężenia mleczanów w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Schorzenie to charakteryzuje się niezwykle dynamicznym przebiegiem. Postępuje bardzo szybko i intensywnie. Zdarzają się przypadki, w których prowadzi do zgonu w ciągu kilku miesięcy. W nomenklaturze medycznej choroba Alexandra znana jest też jako leukodystrofia typu Alexandra, leukodystrofia fibrynoidalna, leukodystrofia megalencefaliczna Alexandra, fibrynoidalne zwyrodnienie istoty białej lub dysmielinogenetyczna leukodystrofia. Jest to rzadko występująca i śmiertelna choroba. Według danych grupy Bois dentelle, która skupia osoby zmagające się z bardzo chorobami rzadkimi, w Polsce żyją co najmniej 3 osoby z chorobą Alexandra.

Postacie choroby Aleksandra

Zespół Aleksandra może się pojawić w każdym wieku, ale w większości przypadków dotyczy dzieci. Wyróżnia się 3 postacie tej choroby:

• gwałtownie postępująca postać dziecięca – najcięższa i najczęstsza (stanowi około 60% wszystkich przypadków), ujawniająca się zazwyczaj przed 4 rokiem życia; znane są przypadki wystąpienia objawów w okresie noworodkowym; dotyczy zwłaszcza chłopców; czas życia i zarazem trwania choroby szacowany jest na 2–2,5 roku;

• postać przewlekle postępująca młodzieńcza – ujawnia się między 7 a 14 rokiem życia, średni czas trwania choroby szacowany jest na 8 lat;

• postać przewlekle postępująca dorosłych – stanowi bardzo rzadkie przypadki; dzieli się na dwie podgrupy: osoby w wieku 19–43 lat (w większości przypadków dotyczy kobiet, a czas trwania choroby to około roku) i osoby w wieku 32–44 lat (zmagające się z chorobą nawet kilkanaście lat).

W literaturze znany jest także podział na chorobę Alexandra typu I (AxD typu I) i chorobę Alexandra typu II (AxD typu II).

Przyczyny zespołu Alexandra

Nie istnieją jednoznaczne wyniki badań wskazujące na przyczyny zespołu Alexandra. Badacze donoszą, że choroba jest uwarunkowana genetycznie. Jest spowodowana mutacją w obrębie genu kwaśnego białka fibrylarnego gleju (GFAP, glial fibrillary acidic protein), który jest zlokalizowany na chromosomie 17 (17q21). Zdaniem specjalistów mutacja ta pojawia się na ogół spontanicznie.

Uważa się, że zespół Alexandra jest konsekwencją pierwotnego, nieprawidłowego metabolizmu, ograniczonego do populacji astrocytów, gdzie zachodzi zwyrodnienie włókienkowe z powszechnym występowaniem włókien Rosenthala. Zlokalizowane są one w okolicach podoponowych, podwyściółkowych i okołonaczyniowych oraz rozproszone w korze i istocie białej mózgu.

Objawy choroby Alexandra

Obraz choroby Alexandra jest mało swoisty. W jednostkę chorobową wpisują się liczne objawy chorobowe o różnym nasileniu, pochodzące ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Za cechy typowe dla zespołu Alexandra uważa się makrocefalię (wielkogłowie – nadmierny przyrost obwodu głowy) oraz specyficzne zmiany w obrębie istoty białej mózgu.

Dochodzi do zmniejszenia gęstości istoty białej przy jednoczesnym zwiększeniu gęstości okolic okołokomorowych. Typowy dla powyższych zaburzeń jest gradient czołowo- potyliczny, który rozumie się jako wzmożone nasilenie zmian w obrębie płatów czołowych.

Na skutek degeneracji mieliny dochodzi do rozwoju zakłóceń w przekazywaniu impulsów nerwowych, w konsekwencji czego rozwijają się zaburzenia funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego.

Postać dziecięcą choroby charakteryzują częste napady padaczkowe, wzmożone ciśnienie śródczaszkowe i ciężka niepełnosprawność intelektualna. Następuje zanik nerwów wzrokowych i tzw. sztywność odmóżdżeniowa. Dzieci wykazują cechy niedowładu spastycznego kończyn. Typowe dla postaci młodzieńczej choroby są objawy piramidowe i porażenia opuszkowe. Wśród objawów zespołu opuszkowego wymienia się zaburzenia połykania (dysfagię), zaburzania mowy (dyzartrię) i niedowład podniebienia. Mowa staje się niewyraźna i zamazana. Następuje zanik mięśni języka. Ponadto u chorych rzadko stwierdza się postępujące upośledzenie umysłowe. Przeważnie nie mają też padaczki. Z kolei dla postaci choroby u dorosłych charakterystyczne są symptomy przypominające stwardnienie rozsiane czy chorobę Parkinsona.

Leczenie zespołu Alexandra

Zespół Alexandra jest dość słabo zbadaną jednostką chorobową, przez co na chwilę obecną nie istnieją skuteczne sposoby jej leczenia.

Bibliografia:

1. Rowland L.P., Pedley T.A., Neurologia Merritta, Wrocław, Elsevier Urban & Partner, 2012.

2. Sawaishi Y., Review of Alexander disease: beyond the classical concept of leukodystrophy, “Brain & Development”, 2009, 31(7), s. 493-498.

3. Kozubski W., Choroby układu nerwowego, Warszawa, PZWL, 2004.

4. Liberski P.P., Papierz W., Neuropatologia Mossakowskiego, Lublin, Czelej, 2005.

5. Mossakowski M., Podstawy neuropatologii, Warszawa, PZWL, 1981.