Balneologia, czyli leczenie wodą i torfem, znane było już w starożytnym Egipcie oraz antycznej Grecji i Rzymie, a uzdrawiający wpływ wód doceniał nawet uważany za ojca medycyny Hipokrates. Za prekursora polskiej balneologii uznaje się nadwornego lekarza Stefana Batorego – Wojciecha Oczko, który w 1575 roku wydał książkę „Cieplice”, która zawiera wskazania i przeciwwskazania do leczenia uzdrowiskowego. Zawarte w wodzie minerały wnikają w głąb skóry, przez co wpływają korzystnie na urodę – poprawiają kondycję skóry, włosów i paznokci oraz zalecane są przy wielu schorzeniach.
Czym jest balneologia?
Naturalne metody leczenia cieszą się w ostatnim czasie sporym zainteresowaniem, a balneologia przeżywa renesans. Balneologia to określenie pochodzące od łacińskiego balneum (łaźnia) i greckiego lógos (słowo, nauka). Balneologia oznacza naukę zajmującą się kąpielą. Jest to jedna z najstarszych dziedzin medycyny uzdrowiskowej, która wykorzystuje właściwości lecznicze wód podziemnych i borowin, czyli szczególnego rodzaju torfu. Za twórców polskiej balneologii uważa się polsko-austriackiego lekarza Józefa Dietla, który dokonał klasyfikacji polskich wód mineralnych i założył Towarzystwo Balneologiczne, oraz balneologa Jana Żniniewicza, który wprowadził nowoczesne wodolecznictwo, przez co jest uznawany za pioniera nowoczesnej akwaterapii.
Balneologia to niefarmakologiczne sposoby leczenia, specjalizujące się w terapii chorób przewlekłych. Stosowana w uzdrowiskach terapia wykorzystuje naturalne czynniki lecznicze, poprzez działanie bodźcowe mobilizuje siły obronne organizmu i wzmacnia jego odporność. Balneologia wpływa na poprawę nie tylko stanu fizycznego, ale także psychicznego, ponieważ posiada działanie relaksacyjne. W Polsce znajdują się bogate złoża leczniczych wód mineralnych, a najczęściej spotykanymi są wody chlorkowo-sodowe, siarczkowo-siarkowodorowe, wodorowęglanowe, radoczynne i termalne.
Balneologia – zabiegi
Balneologia oferuje zabiegi hydroterapeutyczne, w których wykorzystuje się wody bogate w różne składniki odżywcze, m.in. siarkę, sód i magnez. W balneologii przeprowadzane są zabiegi w postaci inhalacji, kuracji pitnych z użyciem wód zdrojowych (tzw. krenoterapia) i irygacji. Jednakże największą popularnością cieszą się kąpiele. W balneologii przeprowadza się też zabiegi peloidoterapii, w których wykorzystywana jest borowina. Znane są następujące terapie borowinowe: kąpiel, okłady, nasiadówka, tampony borowinowe i kuracje z pasty borowinowej.
Najbardziej znane kąpiele w balneologii
Wśród najbardziej znanych kąpieli wymienia się: borowinową, igliwiową i perełkową. Kąpiel borowinowa z użyciem specjalnego rodzaju torfu ma zastosowanie głównie w leczeniu gośćca, ponieważ wykazuje silne właściwości przeciwzapalne, bakteriostatyczne (hamujące rozwój bakterii) i bakteriobójcze. Ponadto dostarcza związki o działaniu estrogennym, dzięki czemu pobudza czynność jajników. Zalecana jest też w chorobach układu pokarmowego, takich jak wrzody żołądka i przewlekłe stany zapalne jelit. Kąpiel igliwiowa, czyli w odwarze ze świeżych gałęzi sosen i świerków, znana jest z działania uspokajającego i rozluźniającego mięśnie. Kąpiel perełkowa przeprowadzana jest w wodzie o temperaturze 35–37°C, do której wtłacza się pod ciśnieniem (2–4 atmosfer) powietrze. Przeprowadza się ją w specjalnych wannach wyposażonych w ruszt na dnie, przez który wtłacza się powietrze. Kąpiel perełkowa trwa średnio kwadrans. Wykazuje działanie odprężające i profilaktyczne względem zaburzeń krążeniowych. Zalecana jest przy przemęczeniu, nerwicach, ogólnym osłabieniu, przyspiesza przemianę materii oraz przeciwdziała zaparciom i wzdęciom.
Sporym zainteresowaniem cieszą się kąpiele solankowe, które zawierają spore ilości jonów sodowych, chloru, związków siarki, magnezu, potasu, wapnia i bromu. Zalecane są przy chorobach reumatycznych, ginekologicznych, neurologicznych i dolegliwościach ortopedyczno-urazowych. Ponadto pobudzają przemianę materii, zwiększają diurezę, zmniejsza pobudliwość nerwów ruchowych i czuciowych. Znane są też kąpiele kwasowęglowe w wodzie zawierającej rozpuszczony dwutlenek węgla. Korzystają z nich osoby z chorobami serca, nadciśnieniem tętniczym, nerwicami narządowymi, zaburzeniami mikrocyrkulacji skóry i angiopatią cukrzycową. W balneologii stosuje się kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe. Wskazane są one w chorobach reumatycznych i dermatologicznych oraz niedokrwieniu kończyn dolnych. Ponadto wykorzystuje się kąpiele radoczynne stosowane w chorobach górnych dróg oddechowych, reumatycznych i ginekologicznych oraz kąpiele w mieszance tlenowo-ozonowej, które sprawdzają się przy chorobach naczyń w kończynach dolnych będących konsekwencją zmian miażdżycowych lub powikłań cukrzycy.
Przeciwwskazania dla zbiegów balneologii
Zabiegi balneologiczne uważa się za bezpieczne, ale szczególną ostrożność przed przystąpieniem do terapii powinny zachować kobiety w ciąży i karmiące piersią, a także osoby zmagające się z nadciśnieniem tętniczym oraz chore na cukrzycę i nowotwory. Wśród przeciwwskazań do balneoterapii wymienia się m.in.: ostre i przewlekłe choroby zakaźne, przewlekłe stany zapalne wątroby i trzustki, padaczkę z częstymi napadami, pełnoobjawową niewydolność krążenia i oddychania, niedokrwienne choroby serca, groźne zaburzenia rytmu serca, zniedołężnienie, całkowitą niesprawność do samoobsługi oraz nietrzymanie moczu dużego stopnia.
Zobaczcie także, czemu służy kąpiel w zimnej wodzie! Czy morsowanie jest zdrowe?
Bibliografia:
1. Rudnik E., Pułyk K., Boniek-Poprawa D., Obszański B., Kleinrok A., Wpływ zabiegów balneologicznych i hydroterapii na wartość ciśnienia tętniczego skurczowego i rozkurczowego, „Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie”, 2014, 4, s. 334–342.
2. Ponikowska I., Lecznictwo uzdrowiskowe- poradnik dla chorych, Bydgoszcz, Oficyna Wydawnicza Branta, 1996.
3. Helbin J., Kolarzyk E., Wykorzystanie walorów środowiska naturalnego w wspomaganiu leczenia farmakologicznego, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, 2005, 86(1), s. 22-26.