Działania prowadzone w arteterapii polegają na wykorzystywaniu terapeutycznych właściwości sztuki w praktyce. Jest to wysoce efektywne w osiąganiu psychofizjologicznej relaksacji i równowagi emocjonalnej. Po raz pierwszy zjawisko to zostało przedstawione w 1942 r. przez Adriana Hilla – brytyjskiego artystę i nauczyciela sztuki. Arteterapia pomaga w pokonywaniu lęków, wzmacnia wiarę we własne siły i pobudza ekspresję fantastyczną.

Co to jest arteterapia?

Arteterapia znana jest również jako terapia sztuką, artepsychoterapia czy kulturoterapia. Istnieje wiele jej definicji. Jedna z nich głosi, iż jest to działanie lecznicze za pośrednictwem środków sztuki bez korzystania z zasobów medycyny konwencjonalnej. Według kolejnej arteterapia jest wykorzystaniem środków artystycznych do wyrażania i przepracowywania trudności osoby w niej uczestniczącej. Jednak najszerszą i najczęściej przytaczaną jest definicja stworzona przez Amerykańskie Stowarzyszenie Arteterapeutów, zgodnie z którą arteterapia jest profesjonalną formą pomocy, w której wykorzystuje się twórczość artystyczną w celu poprawy psychicznego i fizycznego dobrostanu klientów w każdym wieku. Bazuje ona na idei, że proces twórczy jest związany z niewerbalną autoekspresją i ma właściwości leczące i poprawiające jakość życia. W znaczeniu szerszym terapia przez sztukę polega na ukazywaniu pozytywnych, radosnych stron życia – zapobiega pesymizmowi i postawie negacji, rozprasza poczucie beznadziejności życia itp.

Arteterapia pełni trzy podstawowe funkcje w aspekcie oddziaływań terapeutycznych: rekreacyjną (możliwość wypoczynku i nabierania sił), edukacyjną (dostarczanie dodatkowej wiedzy) i korekcyjną (przekształcanie szkodliwych mechanizmów na takie, które są bardziej wartościowe).

W roku 1991 przedstawiciele Anglii, Holandii, Danii, Francji i Niemiec założyli Europejskie Konsorcjum Edukacji Arteterapeutów (The European Consortium for Arts Therapies Education – ECArTE), które zrzesza uniwersytety europejskie prowadzące studia wyższe w różnych dziedzinach terapii przez sztukę. Pierwszą polską uczelnią wyższą, która uzyskała taki certyfikat, był Uniwersytet Wrocławski.

Do kogo skierowana jest arteterapia?

W procesie tym uczestniczą dwie strony – po pierwsze osoba wspomagana przejawiająca jakieś zaburzenia w sferze psychicznej, fizycznej czy społecznej, po drugie osoba wspomagająca, czyli arteterapeuta. Problematyką arteterapii interesuje się coraz więcej terapeutów, pedagogów i animatorów kultury. Może być ona prowadzona indywidualnie i grupowo. Najczęściej zastosowanie znajduje: arteterapia dla seniorów, osób niepełnosprawnych intelektualnie i dzieci oraz arteterapia w resocjalizacji.

Schorzeniami leczonymi przy wykorzystaniu arteterapii są zwłaszcza: autyzm, ADHD, zaburzenia psychotyczne, zachowania, afektywne i osobowości, konsekwencje wykorzystania seksualnego, psychologiczne konsekwencje chorób nowotworowych, uzależnienia oraz trauma i przeżycie straty.

Arteterapia – cele

Główne cele przyświecające arteterapii to:

• diagnoza potrzeb emocjonalnych, poznawczo–rozwojowych i możliwości manualnych;
  
• wzrost zdolności percepcyjno–poznawczych, emocjonalno–społecznych, uzewnętrznianie przeżyć i doznań, socjalizacja i usprawnianie możliwości ruchowych;
  
• relaksacja, odreagowanie wewnętrznych napięć, niepowodzeń, frustracji i agresji.
  

Z kolei cele szczegółowe arteterapii stanowią:

• pobudzenie wszechstronnego rozwoju,
  
• rozwijanie zainteresowań i uzdolnień,
  
• stwarzanie możliwości do własnych wypowiedzi za pomocą różnorodnych środków artystycznych,
  
• wyposażenie w niezbędne umiejętności plastyczne oraz wiedzę z tego zakresu,
  
• rozwijanie sprawności manualnej,
  
• podnoszenie poziomu samoakceptacji,
  
• zrozumienie istoty samodzielności i odpowiedzialności za wykonane zadanie,
  
• uaktywnienie i otwarcie się osób mających problemy w kontaktach z innymi,
  
• optymalizacja jakości życia polegająca na zapobieganiu trudnościom życiowym i przezwyciężaniu przeszkód stojących na drodze do samorealizacji,
  
• ujawnienie wszelkich zahamowań,
  
• uzewnętrznienie świata własnych przeżyć i odczuć.
  

Metody arteterapii

W zakres arteterapii wchodzą metody, takie jak: muzykoterapia, biblioterapia (terapia za pomocą literatury), teatroterapia, choreoterapia (arteterapią wykorzystującą taniec oraz ruch), estezjoterapia, filmoterapia, kulturoterapia, hortikuloterapia, terapia zajęciowa, plastyczna (np. zdobnictwo i dekoratorstwo, rzeźba, malarstwo, grafika, rysunek).

Techniki arteterapii

W arteterapii zastosowanie mają takie przykładowe metody:

• rysowanie kredkami świecowymi, ołówkowymi, pastelami, węglem, itd.;
  
• malowanie farbami plakatowymi, witrażowymi, akwarelą, itd.;
  
• gipsoryt, monotypia, drzeworyt, linoryt;
  
• masy plastyczne, takie jak: modelina, plastelina, wosk, itd.;
  
• rzeźbienie w drewnie;
  
• origami;
  
• plakat, projekty opakowań, ulotki reklamowe;
  
• witraż;
  
• collage;
  
• fotografia;
  
• ikebana;
  
• tworzenie dekoracji;
  
• zdobienie przedmiotów;
  
• improwizacje ruchowe przy muzyce;
  
• taniec;
  
• muzykoterapia bierna – słuchanie muzyki relaksacyjnej i aktywizującej, trening relaksacyjny Schultza;
  
• muzykoterapia czynna – nauka śpiewania, gry na instrumentach;
  
• głośne czytanie;
  
• słuchanie tekstów biblioterapeutycznych;
  
• wieczory poezji;
  
• oglądanie i nagrywanie filmów;
  
• pantomima;
  
• oglądanie spektakli;
  
• ćwiczenia muzyczno-ruchowe.
  

Bibliografia:

1. Kuciapiński M.J., Wpływ arteterapii na rozwój osobowy dzieci w wieku przedszkolnym, „Pedagogika Rodziny”, 2013, 3(3), s. 17–35.

2. Stańko M., Arteterapia — mechanizmy działania z perspektywy neuropsychologii, „Psychoterapia”, 2009, 2(149), s. 29–35.

3. Malchiodi C.A., Art therapy and the rain, W: Malchiodi C.A. (red.), The handbook of art therapy, New York, The Guilford Press, 2003, s. 21–43.

4. Case C., Dalley T., The Handbook of art therapy, New York, Routledge, 2006.

5. Stefańska A., Zachować godność czyli o artystycznym teatrze ludzi niepełnosprawnych umysłowo, „Wspólne tematy", 2004, 10, s. 42–48.

6. Urbaniak A., Arteterapia i terapie kreatywne uzupełniającą formą pracy psychologiczno–pedagogicznej wobec osób z niepełnosprawnością. Prymarność warsztatów praktycznych umiejętności wśród kadry specjalistów, „Przegląd Terapeutyczny”, 2010, 8, s. 1–17.

7. Pikała A., Sasin M., Arteterapia. Scenariusze zajęć, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016.

8. Arciszewska-Binnebesel A., Arteterapia. Szczęśliwy świat tworzenia, Toruń, BEA – BLEJA, 2003.

9. Korbut A., Arteterapia i jej zastosowanie w obszarze edukacji, „Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce”, 2016, 3(41), s. 267–280.