Czerniak skóry jest chorobą, na którą każdego roku zapada około 2500–3000 mieszkańców Polski; w ciągu ostatnich 20 lat liczba zachorowań wzrosła o niemal 300%. Około 80% osób ze zdiagnozowanym czerniakiem umiera, przede wszystkim z powodu zbyt późnego wykrycia nowotworu.

Kluczem do wczesnego rozpoznania problemu jest dobra znajomość własnego ciała, z czym u Polaków nie jest najlepiej, co potwierdziły badania przeprowadzone przez OBOP w 2013 r. Wynikało z nich, że 14% ludzi w ogóle nie zwraca uwagi na znamiona, a 32% deklaruje, że nie ma żadnych podejrzanych zmian skórnych wymagających obserwacji czy konsultacji lekarskiej. Aby wcześnie reagować na wszelkie niepokojące sygnały trzeba wiedzieć, jak rozpoznać czerniaka skóry.

Jak wygląda czerniak skóry?

Czerniak jest złośliwym nowotworem powstającym w melanocytach, czyli komórkach barwnikowych wytwarzających melaninę. Pod wpływem zmian chorobowych skóra ciemnieje w kontakcie z promieniowaniem ultrafioletowym, co powoduje powstawanie dość charakterystycznych znamion, zwykle zlokalizowanych w miejscach najczęściej eksponowanych na promienie słoneczne (głowa, twarz, szyja i ramiona), które ocenia się między innymi za pomocą tak zwanych kryteriów ABCDE:

• A – asymetrii (znamię „wylewa się” na jedną stronę);
  
• B – brzegów poszarpanych, nierównomiernych, ze zgrubieniami;
  
• C – czerwono-czarnego, niejednolitego koloru;
  
• D – dużego rozmiaru (większość zmian nowotworowych ma powyżej 6 mm grubości);
  
• E – ewolucji, czyli postępujących zmian zachodzących w wyglądzie znamienia.

Czerniak skóry – objawy

Czerniak skóry rozwija się najczęściej u osób z jasną i bardzo jasną karnacją, które łatwo ulegają poparzeniom słonecznym. Ryzyko rozwoju nowotworu zwiększa się też w przypadku jasnych i rudych włosów, niebieskich oczu oraz istniejących już na ciele piegów, a zwłaszcza znamion barwnikowych (małe, o regularnym kształcie i o jednolitym rozkładzie barwnika) czy dysplastycznych (duże, o nieregularnym kształcie i kolorze).

Zobacz też: Czerniak paznokcia

W Polsce średnia wieku zachorowania na czerniaka skóry wynosi około 50 lat, częściej dotyczy mężczyzn, u których w dodatku są gorsze rokowania i większe ryzyko zgonu. Wiele zależy jednak od wczesnej diagnozy, dlatego należy dokładnie oglądać wszystkie podejrzane zmiany na ciele. Powodem do niepokoju powinny stać się nowe znamiona, które szybko się powiększają i zmienią kolor. Może też towarzyszyć im swędzenie, ból i krwawienie. Czerniaki zwykle pojawiają się w miejscach, gdzie wcześniej nie było żadnych zmian skórnych.

Czerniak skóry może przybierać kilka postaci kliniczno-patomorfologicznych:

• czerniak guzkowy – najczęściej rozpoznawana postać tego nowotwory u Polaków (50–60%);
  
• czerniak szerzący się powierzchownie;
  
• czerniak z plamy soczewicowatej, o mniejszej agresywności biologicznej, występujący przeważnie na skórze twarzy starszych kobiet o jasnej karnacji,
  
• czerniak podpaznokciowo-podeszwowy występujący w obrębie łożyska paznokcia lub skóry dłoni i podeszwy stóp, rzadko obserwowany u przedstawicieli rasy białej.
  

Zobacz też: Czerniak oka

Czerniak skóry – leczenie

Wysoka śmiertelność Polaków z powodu czerniaka skóry to zwykle konsekwencja zbyt późnego zdiagnozowania nowotworu. Tymczasem, jeśli grubość zmiany chorobowej nie przekracza 1 mm, istnieje duża szansa na wyleczenie. Na przykład w Stanach Zjednoczonych, gdzie czerniak skóry jest zazwyczaj wykrywany we wczesnej fazie, blisko 90% osób dotkniętych schorzeniem wraca do zdrowia.

Każda podejrzana zmiana skórna, która rozwinęła się w nowym miejscu lub na podłożu znamienia barwnikowego, powinna zostać skonsultowana z dermatologiem lub chirurgiem onkologiem.

Czerniak skóry we wczesnym stadium rozwoju jest dość łatwy do wyleczenia przez proste chirurgiczne wycięcie zmiany wraz z szerokim marginesem otaczającej ją tkanki. W przypadku większych znamion dokonuje się biopsji węzłów chłonnych położonych najbliżej nowotworu, gdzie często następują przerzuty. Jeśli znajdują się w nich komórki chorobowe, konieczne bywa ich całkowite wycięcie lub rozpoczęcie leczenia systemowego, np. immunoterapii, mobilizującej system odpornościowy do działania. W leczeniu czerniaka skóry stosuje się też terapię molekularną z wykorzystaniem inhibitorów, czyli preparatów hamujących działanie białka związanego z zaburzonym genem.

Czerniak skóry a pieprzyk

Osoby mające znamiona na skórze powinny zachować szczególną ostrożność zarówno podczas opalania na słońcu, jak i w solariach, ponieważ zainstalowane tam lampy często emitują wielokrotnie więcej szkodliwego promieniowania ultrafioletowego niż słońce.

Jak zapobiec czerniakowi skóry? Należy chronić skórę przed słońcem w godz. 11.00–15.00, a wychodząc w słoneczne dni, pamiętać o nakryciu głowy i smarowaniu się kremem z filtrem o wskaźniku ochrony przeciwsłonecznej (SPF) minimum 15, a przy bardzo jasnej karnacji – nawet 50. Dotyczy to zwłaszcza dzieci podatnych na poparzenia słoneczne, które w przyszłości zwiększają ryzyko czerniaka skóry.