Termin „czarna ospa” (z łac. variola nigra) został wyparty przez termin „ospa prawdziwa” (z łac. variola vera), który opisuje ten sam stan chorobowy. Lekarze dzielą ospę prawdziwą na dwa typy: ospę małą oraz ospę wielką. Druga postać choroby ma o wiele bardziej zaraźliwą postać.
Ospa prawdziwa (czarna ospa) – historia choroby
Czarna ospa budziła strach wśród ludzi od tysięcy lat. Pierwsze wzmianki o chorobie sięgają już 400 r., kiedy to szerzyła się ona na terenie Indii. Najbardziej znana epidemia miała jednak miejsce ponad 1000 lat później, kiedy hiszpańscy konkwistadorzy zarazili wirusem Indian. W wyniku szerzącej się czarnej ospy zmarło nawet 3,5 mln rdzennych mieszkańców Ameryki Południowej w ciągu zaledwie 2 lat. Choroba wyniszczyła cywilizację Azteków i doprowadziła do śmierci nawet 75% populacji Meksyku! Równie śmiertelne żniwo zebrała wśród plemion Inków, ostatecznie zabijając blisko 95% jej przedstawicieli.
W pierwszej połowie XVII w. ospa dotarła do terenów Ameryki Północnej, a najmocniejsze uderzenie choroby miało miejsce w 1721 r. W tym samym czasie epidemia dotarła do Londynu, co wzbudziło strach rodziny królewskiej. W obawie przed śmiertelną chorobą członkowie królewskiego rodu zdecydowali się na terapię ówcześnie uznawaną za skrajnie niebezpieczną, czyli szczepienie. Tym samym przyczynili się do spopularyzowania szczepień przeciw czarnej ospie, przyspieszenia prac nad ulepszaniem szczepionek, a w konsekwencji do opracowania przez Brytyjczyka Edwarda Jennera metody skutecznego szczepienia ochronnego przeciw tej chorobie.
Ospa prawdziwa – przyczyny i rodzaje
Ospa prawdziwa jest wywołana wirusem ospy prawdziwej, a konkretnie dużym dsDNA-wirusem z rodziny pokswirusów, rodzaju orthopoxvirus (VARV). Należy pamiętać, że wirus ospy prawdziwej nie jest blisko „spokrewniony” z wirusem ospy wietrznej. Podział choroby na ospę małą i wielką opiera się na śmiertelności w czasie epidemii. Zgodnie z dostępnymi źródłami, w ok. 75% przypadkach epidemii w historii dominowała postać łagodna (małej ospy), która jest nazywana także klasyczną postacią. Wśród postaci ospy prawdziwej lekarze wymieniają: ospę zlewającą się, ospę krwotoczną i ospową plamicę krwotoczną.
Zakażenia ospą prawdziwą
Człowiek jest naturalnym rezerwuarem wirusa wywołującego chorobę. Do zakażenia dochodzi różnymi drogami, najczęściej spotykaną była droga kropelkowa. Największą zapadalność obserwowano zimą oraz wiosną. Wirusy, które przedostały się do organizmu, zajmowały najbliższe węzły limfatyczne, z czasem docierając do pozostałych węzłów chłonnych, a także do szpiku kostnego oraz śledziony.
Objawy ospy prawdziwej i przebieg choroby
Czas inkubacji w organizmie wynosi od 7 do 17 dni, choć zazwyczaj pierwsze objawy występowały ok. 13 dni od momentu zakażenia. W początkowej fazie choroby symptomy są nieswoiste, dochodzi do gorączki, osłabienia, a także uczucia rozbicia. Towarzyszącymi objawami zakażenia mogą być dreszcze, wymioty, ból głowy, złe samopoczucie, ból pleców. W niedługim czasie następuje jeden z pierwszych swoistych objawów, czyli plamkowo-grudkowa wysypka, która przechodzi w postać bolesnych pęcherzyków, obecnych zwłaszcza na twarzy oraz kończynach. Po blisko 10 dniach od wystąpienia wysypki pęcherzyki przemieniają się w samoistnie odpadające strupy, które pozostawiają po sobie bardzo szpecące blizny. Bardzo rzadko dochodzi do powikłań, a jeśli występują, to najczęściej w postaci ślepoty oraz zapalenia mózgu.
Występuje kilka odmian ospy prawdziwej. Przed laty chorobę dzielono na ospę małą oraz wielką. Podstawą różnicowania była kwestia śmiertelności w czasach epidemi. Obecnie wykorzystując metody wirusologiczne, można wyróżnić ospę zlewającą się, ospę krwotoczną. Postać krwotoczna czarnej ospy w większości zachorowań kończy się śmiercią. Po zakończeniu okresu prodromalnego ujawniają się takie objawy, jak: poważne osłabienie organizmu, wysoka gorączka, silne bóle głowy, pleców, brzucha, a także rumień, wybroczyny i wylewy krwi do błon śluzowych. Postać złośliwa ospy prawdziwej również charakteryzuje się bardzo wysoką śmiertelnością i nasilonymi objawami ogólnoustrojowymi. Jak informują lekarze, w trakcie przebiegu złośliwej ospy prawdziwej dochodzi do wytworzenia zlewnych wykwitów wraz z wysiękiem krwotocznym. Często występuje masywne złuszczanie się naskórka.
Leczenie czarnej ospy
Nie istnieje żadne typowe leczenie ospy prawdziwej. U osób zakażonych wirusem stosowano jedynie metody skupiające się na leczeniu objawów choroby. W niektórych sytuacjach, takich jak nadkażenia bakteryjne, stosowano antybiotykoterapię. Zakażeni, u których wystąpiły pierwsze objawy oraz gorączka, otrzymywali ratunek w postaci leczenia podtrzymującego, a także łagodzącego poważne dolegliwości. Stosowanie szczepień ochronnych przyniosło rezultaty w postaci wyeliminowania choroby w 1980 r. Ostatni przypadek zachorowania miał miejsce w 1978 r. w Afryce.