Surowica to płynna faza krwi otrzymana na skutek odwirowania uprzednio skrzepłej krwi. W jej składzie nie ma czynników krzepnięcia, które prawidłowo występować powinny w osoczu i ulegają stopniowemu zużyciu w trakcie procesu krzepnięcia krwi. Dzięki właściwościom leczniczym surowica pomaga zwalczać toksyny bakteryjne. Jej objętość w ciele człowieka szacuje się na około 3,5 l.
Co to jest surowica?
Krew to płynna tkanka łączna, płyn ustrojowy pełniący w organizmie funkcję transportową i komunikacyjną między poszczególnymi układami. W jej składzie rozróżnia się osocze i zawieszone w nim wyspecjalizowane komórki. Osocze to roztwór składający się w około 90% z wody, w 7% z białek, w 3% ze składników mineralnych (głównie jonów sodu, magnezu, potasu, wapnia) oraz organicznych i nieorganicznych związków chemicznych (np. kwasów tłuszczowych, lipoprotein, trójglicerydów, cholesterolu, hormonów, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, glukozy). Osocze stanowi 55% objętości krwi, a elementy morfotyczne – pozostałe 45%. Pozbawiona fibrynogenu, czyli I czynnika krzepnięcia (wytwarzanego w wątrobie białka, które uczestniczy w końcowej fazie procesu krzepnięcia) część osocza to surowica. To zasadnicza różnica między surowicą a osoczem. Dodatkowo w odróżnieniu od osocza surowica zawiera wydzielany podczas tworzenia skrzepu płytkopochodny czynnik wzrostu (z ang. platelet-derived growth factor, PDGF). Często stosowanym synonimem surowicy krwi jest jej łacińska nazwa serum. Osoba zajmująca się badaniem surowicy krwi i innych jej elementów to hematolog.
Z czego składa się krew? Zobaczcie na filmie:
Jak uzyskać surowicę z krwi?
Surowicę otrzymuje się na skutek odwirowania uprzednio skrzepłej krwi. W wyniku tego procesu w dolnej części probówki znajduje się skrzep, a nad nim będąca lżejszą frakcją surowica. Roztwór ten powinien mieć słomkową barwę, przy czym intensywność koloru determinowana jest ilością rozpuszczonej w niej bilirubiny. To pomarańczowoczerwony barwnik żółciowy, będący produktem powstałym podczas rozpadu hemu hemoglobiny, czyli niebiałkowego składnika białka zawartego w erytrocytach, tj. czerwonych krwinkach. Osocze w przeciwieństwie do surowicy uzyskuje się przez wirowanie zabezpieczonej przed krzepnięciem krwi. Oddzielenie surowicy i osocza należy przeprowadzać w czasie nie dłuższym niż 1 godzina od momentu pobrania próbki krwi.
Czym jest surowica lipemiczna?
Surowicę lipemiczną stwierdza się w przypadku obecnych w organizmie zaburzeń gospodarki lipidowej, tj. tłuszczowej. Lipemia w surowicy oznacza podwyższony poziom cholesterolu lub triglicerydów. Stan ten najczęściej stwierdza się u osób o nadmiernej masie ciała lub realizujących bogatą w tłuste produkty dietę. Uzyskana w badaniu surowica jest mętna i ma mleczne zabarwienie. Inne przyczyny surowicy lipemicznej stanowić mogą: choroby wywołujące zaburzenia wchłaniania lipoprotein bardzo małej gęstości (z ang. very low density lipoprotein, VLDL) lub największych lipoprotein, czyli chylomikronów. Wśród nich wymienia się m.in.: chorobę alkoholową, przewlekłe choroby nerek i trzustki, cukrzycę, choroby wątroby, toczeń układowy, niedoczynność tarczycy, szpiczaka. Stwierdzenie lipemicznej surowicy w badaniach krwi powinno skłonić do wykonania pełnego lipidogramu, który określi szczegółowo poziom gospodarki lipidowej w organizmie.
Surowica odpornościowa – co to jest?
Surowica odpornościowa to preparat leczniczy, który zawiera duże stężenie przeciwciał otrzymanych na skutek sztucznego lub naturalnego uodporniania określonym antygenem. Uzyskuje się go od zwierząt lub ludzi. Leczenie surowicą odpornościową określa się mianem seroterapii. Po wprowadzeniu do organizmu wspomaga likwidację toczącej się w nim infekcji, gdyż niszczy wrogie dla ustroju antygeny. Surowice odpornościowe mają zastosowanie w przypadku: wścieklizny, tężca, błonicy, zatrucia jadem kiełbasianym, zakażenia bakterią zgorzeli gazowej czy ukąszeń jadowitych zwierząt, w tym jadu żmii. Odpowiedź immunologiczna organizmu w wyżej wymienionych przypadkach często nie jest na tyle intensywna, żeby doprowadzić do samodzielnej produkcji tak dużej ilości przeciwciał, które mogłyby zwalczyć chorobę.
Surowica a szczepionka
Oprócz wspomnianych wcześniej różnic między osoczem a surowicą należy zwrócić uwagą na odrębności między szczepionką a surowicą. Surowica pozyskiwana jest z krwi organizmu, któremu wcześniej podano szczepionkę, w konsekwencji czego następuje produkcja specyficznych przeciwciał. Różnica między szczepionką a surowicą jest też taka, że szczepionkę podaje się zdrowej osobie jako element profilaktyki zdrowotnej, by uniknęła choroby, surowica zaś podawana jest już osobom zakażonym, by pomóc im zwalczyć stan chorobowy. Badacze dodatkowo wskazują, że uzyskana dzięki szczepionce odporność jest znacznie dłuższa niż ta zdobyta w wyniku aplikowania surowicy.
Bibliografia:
1. Traczyk W., Trzebski A., Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, Warszawa, PZWL, 2001.