Kompulsja i obsesja w znacznym stopniu utrudniają życie zarówno osoby chorej, jak i jej najbliższych. Ich wspólny mianownik stanowi wewnętrzny przymus realizacji natręctwa. Istotnym elementem myśli obsesyjnych jest lęk. Zaburzeniom tym niejednokrotnie towarzyszy depresja.

Co to jest obsesja?

Obsesja to nieustannie powracająca i uporczywa myśl, która prześladuje chorą osobę. W nomenklaturze medycznej określana jest jako natręctwo. Stanowi jeden z objawów nerwicy natręctw, czyli zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (ang. obsessive-compulsive disorder – OCD). Choroba objawia się natrętnymi myślami, które towarzyszą choremu bez względu na porę dnia i nocy – obsesjami oraz przymusem wykonywania czynności – kompulsjami. Nieodłącznym symptomem jest także lęk.

Charakter przejawiania zaburzeń obsesyjnych determinowany jest m.in.:

• predyspozycjami genetycznymi,
  
• nasileniem zmian anatomicznych i funkcjonalnych dotyczących przede wszystkim płatów czołowych,
  
• czynnikami psychicznymi (doświadczanie silnego stresu, frustracja, nieodpowiednia higiena psychiczna, trudne doświadczenia życiowe),
  
• środowiskiem psychospołecznym, w jakim się funkcjonuje (sposób wychowania, system wartości).
  

Jakie objawy daje obsesja?

Obsesje myślowe i natrętne czynności są przyczyną lęku, który przybiera na sile podczas prób przeciwstawienia się danym kompulsjom. Niejednokrotnie towarzyszą mu przykre objawy fizjologiczne – zaburzenia pracy serca, poty, wilgotne dłonie, suchość w ustach, przyspieszony oddech lub biegunka. Chory wykazuje ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, jest znerwicowany, zestresowany, nie potrafi kontrolować emocji.

Objawy typowe dla obsesji to:

• przykry charakter myśli, wyobrażeń i kompulsji,
  
• częste nieudane próby przeciwstawienia się natręctwom, które traktowane są jako powstające w umyśle chorego, nie jako narzucone z zewnątrz,
  
• powtarzanie określonych rytuałów zachowania w celu zapobiegania wyimaginowanemu niebezpieczeństwu,
  
• ciągłe uczucie niepokoju, wątpliwości i niepewności,
  
• natrętne iluminacje – obsesyjne rozważania uniemożliwiające podejmowanie nawet najprostszych decyzji życia codziennego,
  
• tendencja do perfekcjonizmu, nadmierna skrupulatność, drobiazgowość, sprawdzanie i korygowania podjętych czynności.

Charakterystyczne cechy obsesji to:

• intruzywność – myśli wbrew woli chorego, wdzierające się do jego świadomości,
  
• nieakceptowalność treści wyobrażeń,
  
• subiektywny opór – próba przeciwstawienia się obsesjom, unikania, rozpraszania uwagi, racjonalizacji,
  
• egodystoniczność – stopień zgodności obsesji z postrzeganiem siebie, zasadami moralnymi.

Przykładowe rodzaje obsesji

Najczęściej pojawiającymi się obsesjami są:

• Obsesja miłosna
  

Choroba z miłości wywołuje manie, depresję, huśtawki nastrojów i zawyża samoocenę. Chorzy dążą do najsilniejszego zespolenia z drugą osobą. Kontrolują ją ciągłymi telefonami, śledzą, szantażują, mają napady zazdrości i urządzają sceny. Odczuwają niepokój i tracą kontrolę nad emocjami, gdy partner nie jest uległy i nie podporządkowuje się. Potrzeba podtrzymywania relacji niejednokrotnie zamienia się w prześladowanie. Chorzy mający obsesję na punkcie drugiej osoby wykazują brak umiejętności budowania satysfakcjonujących relacji i paniczny lęk przed samotnością. Wpadają w furię, mają ataki złości i gniewu z lęku przed opuszczeniem.

• Obsesja na punkcie sprzątania
  

Najczęściej spotykanymi kompulsjami są rytuały związane z czystością, jak sprzątanie i czyszczenie ubrań. Ich źródłem jest silny lęk, którego próby zredukowania polegają na wprowadzenia ładu w otoczeniu. Powstaje iluzja – jeśli wszystko zostanie posprzątane według wcześniej określonego harmonogramu, zostanie osiągnięty spokój. Niestety chory nawet, kiedy jest czysto, czuje dalszą potrzebę sprzątania i doświadcza poczucia winy z powodu niekontrolowania swojego zachowania. Pojawiają się obsesyjne myśli o czystości, zarazkach, brudzie, silny przymus regularnego wykonywania określonych czynności związanych ze sprzątaniem, obsesyjna konieczność utrzymywania perfekcyjnego, nierealnego porządku, symetrii i określonego układu przedmiotów w otoczeniu.

• Obsesja na punkcie wagi
  

Liczne badania dowodzą, że osoby cierpiące na jadłowstręt psychiczny nierzadko wykazują objawy obsesyjne, jak natrętne myśli i powtarzanie zachowań dotyczących obniżenia wagi i zmiany wyglądu. Objawy mają postać przymusowego myślenia o diecie, jedzeniu, podejmowania rytualnych czynności prowadzących do utraty masy ciała, powstrzymywania się od jedzenia, liczenia kalorii i podejmowania intensywnych ćwiczeń fizycznych.

Jak leczyć obsesje?

Leczenie obsesji obejmuje farmakoterapię, psychoterapię i psychoedukację. W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki hamujące wychwyt zwrotny serotoniny – leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) i klomipraminę. Najczęściej przeprowadza się psychoterapię poznawczo-behawioralną z wykorzystaniem ekspozycji z powstrzymaniem reakcji. Rozumie się to jako postawienie osoby chorej w sytuacji wywołującej niepokój i określony rytuał zachowania i uniemożliwienie jej wykonania go. W ten sposób dąży się do zmniejszenia lęku wynikającego z obsesji i wrażliwości na bodźce go wywołujące. Wykorzystuje się ponadto: warunkowanie klasyczne i sprawcze, modelowanie, blokowanie oraz wyolbrzymianie. W przypadku nieskuteczności leczenia zastosowanie mają metody psychochirurgiczne.

Bibliografia:

1. Krzyżowski J., Natręctwa, Obsesje, Kompulsje, Warszawa, Wydawnictwo Medyk, 2003.
   
2. Landowski J., Cubała W.J., Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, W: Jarema M., Standardy leczenia farmakologicznego niektórych zaburzeń psychicznych, Gdańsk, Via Medica, 2015, s. 212–223.
   
3. Krupnik-Matuszczyk I., Matuszczyk M., Psychiatria. Podręcznik dla studentów pielęgniarstwa, Katowice, Wydawnictwo Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, 2007.
   
4. Michałowska E., Konieczność, przeznaczenie, fatum – osoby z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi o sobie i swojej chorobie. Analiza postów uczestników psychologicznego forum internetowego, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, 2014, 10(1), s. 94–115.
   
5. Kiejna A., Rymaszewska J., Kantorska-Janiec M., Tokarski W., Epidemiologia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, „Psychiatria Polska”, 2002, 36(4), s. 539–548.
   
6. Bennett-Levy J., Butler G., Fennell M., Hackmann A., Mueller M., Westbrook D., Oksfordzki podręcznik eksperymentów behawioralnych w terapii poznawczej, Gdynia, Alliance Press, 2005.
   
7. Rabe-Jabłońska J., Diagnoza i leczenie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, „Psychiatria”, 2007, 4(4), s. 160–174.
   
8. Błachno M., Bryńska A., Współwystępowanie i charakter objawów obsesyjno-kompulsyjnych w jadłowstręcie psychicznym, „Psychiatria Polska”, 2012, XLVI(6), s. 1019–1028.
   
9. Bryńska A., Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2007.
10. Gałuszko M., Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, „Psychiatria w Praktyce Klinicznej”, 2008, 1(1), s. 40–45.