Hodowla, sprzedaż i zakup pijawek stosowanych do hirudoterapii odbywają się na podstawie specjalnych zezwoleń. Ponadto ważne jest sprawdzenie ich pochodzenia, gdyż mogą być one hodowane w otwartych zbiornikach wodnych, w których karmione są w sposób niekontrolowany. Mogą być również nosicielami groźnych dla zdrowia chorób bakteryjnych, pasożytniczych czy wirusowych. Do hirudoterapii powinny być stosowane pijawki hodowane w warunkach izolowanych i żywione w sposób kontrolowany.

Na czym polega hirudoterapia?

W hirudoterapii stosuje się kilka gatunków pijawek, zwłaszcza z rodziny Hirudinidae. Najczęściej stosowane w praktyce są cztery gatunki: azjatycko-południowoeuropejski Hirudo verbana, afrykański Hirudo troctina, azjatycki Hirudo orientalis i występujący w wielu krajach, w tym w Polsce (ściśle chroniony), gatunek pijawki lekarskiej (Hirudo medicinalis). Ten ostatni występuje w wodach słodkowodnych w Europie i Ameryce Północnej. Są to okazy bez egzoszkieletów, które mają około 12 cm długości.

Po przymocowaniu do ciała (miejsca zmienionego chorobowo) żywiciela, pijawka ssie krew przez nawet do 6 godzin lub dłużej. Jedna pijawka może wypić jednorazowo od 5 do 15 ml krwi, osiągając kilka razy większą objętość niż jej masa ciała. Liczba wykorzystywanych pijawek uzależniona jest od wielkości rany lub miejsca zmienionego chorobowo. Może to być jedna pijawka lub więcej. Miejsce ugryzienia i skóra wokół muszą być dokładnie wyczyszczone mydłem i wodą, a następnie spłukane wodą destylowaną, niechlorowaną. Podczas terapii pijawki wydzielają do rany złożone mieszaniny różnych biologicznie i farmakologicznie czynnych substancji, w tym hirudynę, która jest głównym składnikiem wydzieliny ich gruczołów ślinowych. Zapobiega ona krzepnięciu krwi, działając jako naturalny antykoagulant. Inne substancje ze śliny pijawek mają też działanie znieczulające. Po zakończeniu terapii rana może krwawić jeszcze przez 48 godzin. Po użyciu pijawki należy ją zniszczyć i wyrzucić jako odpad niebezpieczny, a nie komunalny. Nie wolno używać ponownie tych samych okazów, nawet u tej samej osoby.

Hirudoterapia – kiedy ją stosować?

W przeszłości pijawki stosowane były w leczeniu wielu problemów zdrowotnych, w tym leczenia i oczyszczania ran. Obecnie hirudoterapia może być również wykorzystywana w leczeniu ropni, zapalenia stawów, zakrzepicy i innych zaburzeń żylnych. Dodatkowo może być stosowana w celu przyspieszenia gojenia się ran po chirurgii plastycznej i przeszczepach skóry.

Terapia pijawką leczniczą jest przeciwwskazana głównie w następujących chorobach i dolegliwościach:

• zakrzepica żył głębokich,
  
• reakcja alergiczna na pijawki,
  
• immunosupresja (np. zakażenie HIV, chemioterapia),
  
• hemofilia,
  
• ciężka niedokrwistość,
  
• aktywna gruźlica,
  
• choroba psychiczna,
  
• nowotwór skóry,
  
• wysoka gorączka.
  

Jest niewskazana również dla kobiet w ciąży.

Najczęstszymi powikłaniami hirudoterapii są reakcje alergiczne, infekcje bakteryjne i przedłużające się krwawienie po zakończonej terapii. Natomiast głównymi jej zaletami są detoksykacja i oczyszczanie rany. Jest to sposób na naturalne gojenie się ran poprawiające ich ukrwienie, a tym samym ułatwiający regenerację tkanek. Hirudoterapia stosowana jest również z powodzeniem u osób z chorobami serca, u których korzystnie wpływa na stany zapalne i przepływ krwi. Ponadto jest również zalecana dla osób z cukrzycą, które na skutek zaburzeń krążenia w obrębie drobnych naczyń, mają problemy z ukrwieniem palców rąk czy stóp. Niedokrwiona tkanka może ulec martwicy, zwiększając ryzyko amputacji. Utrata kończyny z powodu powikłań cukrzycowych jest poważnym problemem dla milionów ludzi na całym świecie. Dlatego też głównym sposobem na powstrzymanie tego procesu jest zwiększenie przepływu krwi do tych tkanek bez ryzyka zakrzepów. Pozytywne efekty przynosi hirudoterapia polegająca na użyciu zaledwie czterech pijawek w jednej sesji.

Hirudoterapia – możliwe skutki uboczne

Terapia pijawkami jest łatwiejsza i ma niższe ryzyko wystąpienia działań niepożądanych niż inne terapie lecznicze. Istnieje jednak pewne zagrożenie związane z możliwością zakażenia bakteryjnego przenoszonego przez pijawki. Z tego powodu osoby z chorobami autoimmunologicznymi nie są dobrymi kandydatami do tej terapii. Dlatego też należy unikać pijawek pochodzących z nieznanych hodowli i wystrzegać się osób, które proponują hirudoterapię, a nie posiadają wiedzy w zakresie gatunków i źródła pochodzenia stosowanych w leczeniu pasożytów. Ponadto podczas terapii pijawki próbują przedostać się do innego obszaru ciała, który nie potrzebuje leczenia, powodując niepotrzebną utratę krwi. Czasami występuje uczulenie na ślinę pijawek, co dyskwalifikuje do hirudoterapii.