Ilość i skład wydzielanej śliny są regulowane przez układ współczulny i przywspółczulny, których zakończenia nerwowe znajdują się w śliniankach. Gęsta ślina może być wynikiem choroby refluksowej przełyku, przewlekłego zapalenia zatok obocznych nosa, mukowiscydozy lub przerostu migdałków. Innym patologicznym stanem jest sialorrhea, czyli ślinotok i kserostomia, czyli suchość jamy ustnej spowodowana zmniejszeniem sekrecji śliny.

Ślina – skład i funkcje

Ślina to płyn produkowany przez gruczoły ślinowe. Poza właściwą wydzieliną gruczołów zawiera także płyn dziąsłowy, przesięk surowiczy, wydzieliny z nosa i gardła, złuszczone komórki nabłonka, leukocyty, bakterie i ich metabolity oraz resztki pokarmowe. Ślina powinna być przejrzysta, lekko mętna, bezbarwna, o gęstości 1,002–1,12 g/ml i pH 6,8–7,2, a jej lepkość tylko nieznacznie większa niż wody.

Ślina pełni w organizmie liczne funkcje. Jej zadaniem jest utrzymanie homeostazy jamy ustnej. Odpowiada za funkcje obronne – powleka błonę śluzową, dzięki czemu chroni ją przed urazami mechanicznymi i chemicznymi. Ma działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, trawienne, przeciwpróchnicze (czyli przeciwbakteryjne) i ułatwiające czynności ruchowe oraz nawilża pokarm. Z kolei praktyczne zastosowanie śliny skupia się przede wszystkim na przeprowadzaniu przy jej użyciu diagnostyki laboratoryjnej m.in. chorób dziedzicznych, z autoimmunoagresji, infekcyjnych, gruczołów wydzielania wewnętrznego, a także na oznaczaniu terapeutycznych stężeń leków i monitorowaniu używek. Stosowanie śliny jako materiału diagnostycznego jest nieinwazyjne i bezbolesne, a jednocześnie wygodne w użyciu.

Czym jest sztuczna ślina?

Ostatnimi czasy stworzono nawet sztuczną ślinę, która jest podobna pod względem fizycznym i chemicznym do ludzkiej śliny. Jej zadaniem jest nawilżenie śluzówki jamy ustnej i powleczenie jej oraz uzupełnienie niedoboru specyficznych składników zawartych w ślinie naturalnej.

Jakie mogą być przyczyny gęstej i lepkiej śliny?

Jedną z przyczyn gęstej śliny jest przewlekły stan zapalny zatok przynosowych, za który odpowiadają najczęściej nawracające infekcje wirusowe wywołane zwłaszcza rynowirusami, wirusami grypy i paragrypy. Infekcja wywołuje stan zapalny i obrzęk błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. Ślina staje się gęsta, a przez to trudna do przełknięcia i odchrząknięcia. W wyniku tego chorzy skarżą się często na mdłości i odruch wymiotny podczas mycia zębów.

Wśród przyczyn lepkiej i gęstej śliny wymienia się także przerost migdałków podniebiennych, który może być konsekwencją nawracającej anginy, powtarzających się stanów zapalnych błony śluzowej nosa, reakcji alergicznej, a także znacznie poważniejszych stanów, takich jak gruźlica, kiła, zakażenie grzybicze czy chłoniak. Gęsta ślina jest także jednym z objawów towarzyszących refluksowi żołądkowo-przełykowemu, w którym dochodzi do cofania się treści żołądkowej do przełyku. Stan ten wywołany jest obniżonym napięciem zwieracza dolnego przełyku, do którego może dojść w nocy po przyjęciu pozycji leżącej. Dlatego w nocy zauważa się zaostrzenie objawów choroby refluksowej, w tym obecność gęstej śliny. Uczucie zalegania gęstej śliny często związane jest z wypijaniem niedostatecznej ilości wody, której dziennie spożycie nie powinno być mniejsze nić 2 l.

Kolejną chorobą, w przebiegu której pojawia się gęsta ślina, jest mononukleoza. Jest to choroba zakaźna wywołana przez wirusa Epsteina-Barra (EBV). Występuje najczęściej w okresie dojrzewania i wczesnej młodości. Do zakażenia może dojść drogą kropelkową i przez ślinę, dlatego bywa określana pospolicie chorobą pocałunków.

Niezwykle gęsta ślina, która zwiększa podatność na próchnicę, to objaw typowy dla zespołu Pradera-Williego. Jest to zespół wad wrodzonych wynikający z nieprawidłowej struktury kodu DNA. Jego przyczyną jest wada genetyczna zwana delecją chromosomu 15 (całkowitym brakiem lub uszkodzeniem chromosomu). Choroba charakteryzuje się ciągłym i niepohamowanym uczuciem głodu (chory nie odczuwa sytości), co prowadzi do otyłości.

Przyczyny braku śliny

Redukcja lub zupełny brak wytwarzania śliny, którym towarzyszy odczuwanie suchości jamy ustnej, określa się jako kserostomię. Za jej powstanie może odpowiadać utrata wody i metabolitów (nadmierne pocenie się, wymioty, biegunka), utrata krwi i zmniejszone pobieranie płynów. Bywa wynikiem zażywania niektórych leków, a zwłaszcza środków psychotropowych. Przyczyną braku śliny jest uszkodzenie gruczołów ślinowych na skutek radioterapii w okolicy głowy i szyi, a także zapalenie i kamica ślinianek. Chorobami, które powodują znaczne zmniejszenie wydzielania śliny, są zespół Sjogrena, toczeń rumieniowaty układowy i reumatoidalne zapalenie stawów.

Czy HIV jest w ślinie?

Wirus HIV nie przenosi się przez ślinę. Jednakże wykorzystanie śliny jako materiału do diagnostyki infekcji wywołanych wirusem HIV uznaje się za wiarygodne, a nawet przez niektórych specjalistów porównywalne z badaniami opierającymi się na analizie surowicy. Taki test wykrywa znajdujące się w ślinie przeciwciała anty-HIV.

O czym świadczy krew w ślinie?

Krew w ślinie może mieć wiele przyczyn. Krwioplucie bywa groźnym objawem, który może sugerować stany patologiczne, takie jak: zatorowość płucna, gruźlica, nowotwór płuc, zapalenie oskrzeli, kamica oskrzelowa, zapalenie płuc i ziarniniakowatość Wegenera. U dzieci może wskazywać na obecność ciała obcego w drogach oddechowych. Nierzadko jest to konsekwencja uszkodzenia naczyń w obrębie jamy ustnej i podrażnienia dziąseł.

Bibliografia:

1. Klichowska-Palonka M., Bachanek T., Możliwości wykorzystania śliny w diagnostyce i leczeniu wybranych stanów patologicznych - przeglądπd piśmiennictwa, „Przegląd Lekarski”, 2011, 68(2), s. 114-117.

2. Miller A., Miller I., Kurnatowska A., Rabe-Jabłońska J., Zaburzenia sekrecji śliny jako efekt uboczny farmakologicznego leczenia zaburzeń psychicznych - przegląd piśmiennictwa, „Postępy Psychiatrii i Neurologii”, 2006, 15(1), s. 29-34.

3. Szydlarska D., Grzesiuk W., Kupstas A., Bar-Andziak E., Ślina jako materiał diagnostyczny, „Forum Medycyny Rodzinnej”, 2008, 2(6), s. 454–464.