W prawidłowym wyniku badań moczu ciała ketonowe nie powinny być obecne. Powszechnie stosuje się testy paskowe wykrywające te związki. Obecność ciał ketonowych w moczu może świadczyć m.in. o niewyrównanej cukrzycy, ale również o wielu innych stanach klinicznych, jak np. głodówka.

Co to są ciała ketonowe?

Ciała ketonowe to grupa związków, do których należy kwas acetooctowy, aceton i kwas beta-hydroksymasłowy. Są to pośrednie metabolity powstające w wyniku przemian kwasów tłuszczowych, produkowane głównie w wątrobie. Głównym materiałem energetycznym w organizmie człowieka jest glukoza. Konieczna do odpowiedniej pracy mięśni, nerek, serca i mózgu, a także innych komórek i narządów organizmu. Ciała ketonowe stanowią alternatywę dla glukozy. Fizjologicznie tylko niewielka ilość tych substancji znajduje się we krwi. Przy zaburzeniach metabolizmu, np. niedoborze insuliny w przebiegu cukrzycy, glukoza nie może być odpowiednio wykorzystywana przez komórki organizmu, przez co zaczyna wzrastać produkcja ciał ketonowych. Wzrost we krwi powoduje również ich pojawienie się w moczu. Ostatecznie wysoki poziom w organizmie powoduje rozwój kwasicy ketonowej i śpiączki ketonowej, będącej stanem zagrożenia życia.

Obecność ciał ketonowych w moczu – przyczyny

W warunkach fizjologicznych ciała ketonowe w moczu nie są wykrywalne. Nie można więc mówić o zakresie norm. Na prawidłowy wynik moczu wskazuje po prostu brak ciał ketonowych. Ich obecność w moczu może świadczyć o następujących stanach:

• niewyrównanej cukrzycy,

• głodzeniu,

• stosowaniu bogato tłuszczowej diety,

• nadużyciu alkoholu,

• stosowaniu niektórych leków.

Niekiedy ketony w moczu mogą wystąpić u osób z nadczynnością tarczycy czy wysoką gorączką bądź pojawić się u kobiety w ciąży. Jednoczesne współistnienie ciał ketonowych i glukozy w moczu najczęściej nasuwa podejrzenie cukrzycy.

Testy paskowe do pomiaru ciał ketonowych

Test wykrywający ciała ketonowe w moczu opierają się na reakcji ketonów (kwasu acetooctowego i acetonu) z nitroprusydkiem sodu oraz glicyną. Reakcja określana jest próbą Legala i zachodzi w środowisku zasadowym. Kwas acetooctowy wykrywany jest przy stężeniu co najmniej 3 mg/dl. Test nie wykrywa kwasu beta-hydroksymasłowego, który stanowi połowę ilości ciał ketonowych we krwi i moczu. Jeśli dojdzie do kwasicy ketonowej, ten drugi zwiększa swój udział nawet do 90%, co powoduje, że interpretacja wyników laboratoryjnych w stanie kwasicy ketonowej może być utrudniona. Natomiast fałszywie dodatnie wyniki mogą być generowane przy stosowaniu leków, jak penicylamina, kaptopryl, mesna. Często przyjmowany lek, np. kwas acetylosalicylowy, może natomiast powodować wynik fałszywie ujemny.

Ciała ketonowe w moczu u dziecka bez objawów klinicznych

Obecność ciał ketonowych w moczu u dziecka nieprezentującego objawów klinicznych może być wariantem normy. Ciała ketonowe pojawiają się w moczu przy braku lub upośledzonym wykorzystaniu węglowodanów, a konkretnie glukozy w diecie. U małych dzieci, a szczególnie u niemowląt, które w przeciwieństwie do dorosłych nie mają takich pokładów glikogenu w wątrobie (materiału zapasowego), często dochodzi do nadmiernego spadku poziomu glukozy we krwi (hipoglikemii). Po upływie kilku godzin od ostatniego posiłku może dojść do hipoglikemii i pojawienia się ciał ketonowych w moczu i we krwi dziecka zdrowego. Może to nastąpić również przy gorączce, wymiotach, biegunce, głodzeniu i przy zastosowaniu diety ketogennej u dzieci z lekooporną padaczką. Podstawą w takiej sytuacji jest nawodnienie i dokarmianie dziecka.

Początkowo, jeśli stwierdzi się w badaniu moczu dziecka ciała ketonowe, jednak nie występują żadne niepokojące objawy kliniczne, należy sprawdzić stężenie glukozy we krwi. Jeśli jest prawidłowe, należy nawodnić i nakarmić dziecko. Diagnostyka kliniczna ciał ketonowych we krwi i moczu dziecka przy stwierdzeniu dodatkowo hiperglikemii lub hipoglikemii powinna być przeprowadzona w kierunku różnych zaburzeń metabolizmu. Obecność ciał ketonowych i hiperglikemii jest wynikiem charakterystycznym dla cukrzycy. Towarzysząca hipoglikemia po okresie głodówki może świadczyć o niewydolności kory nadnerczy. Mogą jej towarzyszyć zaburzenia jonowe, takie jak spadek poziomu sodu czy wzrost poziomu potasu.