Choroby neurodegeneracyjne związane są z wiekiem. Najczęściej spotykane formy to choroby: Alzheimera, Parkinsona, stwardnienie boczne zanikowe (SLA) oraz pląsawica Huntingtona. Według niektórych źródeł podobnie należy klasyfikować stwardnienie rozsiane (SM) – ze względu nasilające się w czasie ubytkowe objawy neurologiczne. Część badaczy podkreśla jednak, że jego przyczyną jest proces zapalny o podłożu autoimmunologicznym.

Choroby neurodegeneracyjne – przyczyny

Choroby neurodegeneracyjne polegają na stopniowej utracie zdolności centralnego układu nerwowego do prawidłowego funkcjonowania. Objawy dotyczą zwykle dwóch stref życia: motorycznej (związanej z poruszaniem się, mową, połykaniem, kontrolowaniem zwieraczy) oraz intelektualno-poznawczej (u chorego pogarsza się orientacja, koncentracja, traci on zdolność rozpoznawania dobrze znanych osób i miejsc, a z czasem nie jest zdolny do samoobsługi i komunikacji z otoczeniem).

Mechanizm powstawania chorób neurodegeneracyjnych bywa różny. Choroba może się rozwijać wskutek odkładania nieprawidłowych substancji w obrębie mózgu (co dzieje się w przypadku choroby Alzheimera), zmian zwyrodnieniowych i zanikowych komórek nerwowych albo nieprawidłowego przetwarzania neuroprzekaźników – substancji chemicznych, które pośredniczą w przekazywaniu informacji w synapsie z jednej do drugiej komórki nerwowej. Taki złożony mechanizm dotyczy np. choroby Parkinsona, gdzie stwierdza się uszkodzenie istoty czarnej mózgu i patologiczne zaburzenie stężeń dopaminy.

W jaki sposób można usprawnić pracę mózgu? Czy jest to możliwe:

W przypadku stwardnienia rozsianego dochodzi do postępującego, przebiegającego rzutami zanikania osłonek mielinowych, stanowiących osłonę i elektryczną izolację włókien nerwowych. Powoduje to zaburzenie przewodnictwa i postępujące zmiany neurologiczne o typie ubytkowym. Dotyczy to jednak głównie sfery motorycznej – chorzy z SM (podobnie jak ze stwardnieniem bocznym zanikowym) długo zachowują pełną sprawność w sferze intelektualnej i poznawczej.

Pierwotna przyczyna tego typu schorzeń jest ciągle przedmiotem wielu badań i w niektórych przypadkach konkuruje ze sobą kilka poważnych hipotez, które nadal wymagają weryfikacji. Dotyczą one m.in. anomalii genetycznych, powodujących zaburzenia struktury białek niezbędnych w pewnych procesach metabolicznych, których występowanie koreluje z chorobami. W pewnych przypadkach patomechanizm jest bardzo dokładnie wyjaśniony i opisany.

Badania tego typu są komplikowane przez fakt, że ilości substancji odpowiadających za procesy w mózgu są submikroskopowe, ich stężenia zmieniają się w zależności od poziomu aktywności ośrodkowego układu nerwowego. Niezwykle trudne jest również przyżyciowe ich monitorowanie – ze względu na budowę i lokalizację mózgu.

Objawy chorób neurodegeneracyjnych

Charakterystyczną cechą chorób neurodegeneracyjnych jest ich rozwój u pacjentów starszych, a częstość zachorowań wzrasta z wiekiem. Na przykład w przypadku choroby Alzheimera stwierdza się ją u ok. 1% sześćdziesięciolatków, ale już u ok. 50% osób w wieku 90 lat.

Niektóre choroby statystycznie mają początek w wieku wcześniejszym – np. stwardnienie rozsiane (SM) i stwardnienie boczne zanikowe (SLA) rozpoczynają swoją kliniczną fazę u chorych w wieku 20–40 lat (nieco częściej u kobiet). W przypadku pląsawicy Huntingtona szczyt zachorowalności przypada na 30.–50. rok życia.

Objawy chorób neurodegeneracyjnych układają się w dość charakterystyczny obraz. Dla schorzeń, takich jak SM czy SLA, są to postępujące, nasilające się rzutami zmiany o typie niedowładów lub porażeń prowadzące do stopniowej utraty samodzielności, a nawet śmierci.

Choroby otępienne, takie jak choroba Alzheimera, Parkinsona czy pląsawica Huntingtona, charakteryzują się głównie nasilającym się stopniowo upośledzeniem sprawności intelektualnej, koncentracji i zdolności poznawczych.

Najczęściej obserwuje się:

• zaburzenia orientacji (co do czasu, miejsca, własnej osoby),
  
• upośledzenie pamięci niedawnych zdarzeń (przy zachowanej zdolności do odtwarzania w szczegółach faktów z odległej przeszłości),
  
• zaburzenia mowy – trudność w znalezieniu w trakcie wypowiedzi właściwego słowa, ograniczający się stopniowo (nawet do kilku wyrazów) zasób słownictwa,
  
• problemy z komunikacją swoich potrzeb,
  
• niepokój psychoruchowy, błądzenie po domu, wychodzenie z niego z niemożnością określenia drogi powrotu,
  
• zaburzenia koncentracji i uwagi,
  
• problemy ze snem,
  
• drażliwość, depresja,
  
• objawy urojeniowe i halucynacje (omamy).
  

W ciężkich postaciach chorzy miewają również napady drgawkowe oraz inne objawy neurologiczne.

Dla pląsawicy Huntingtona charakterystyczne są niekontrolowane, obszerne, często cyklicznie wykonywane ruchy. W przypadku choroby Parkinsona typowe są drżenie spoczynkowe oraz np. mikrografia, czyli pisanie bardzo małymi literami.

Choroby neurodegeneracyjne to zespół wielu schorzeń, które nie tylko muszą być dokładnie zdiagnozowane i zróżnicowane, ale też wymagają zaplanowanego na długi czas leczenia, by spowolnić przebieg choroby i zmniejszyć natężenie objawów. W niektórych przypadkach proponuje się formy terapii działające na pierwotną przyczynę schorzenia. Nie dają one jednak najczęściej szansy na całkowite wyleczenie i odwrócenie powstałych już zmian. Oprócz leczenia farmakologicznego ważną rolę odgrywa wszelkiego typu usprawnianie chorego – m.in. praca nad zakresem i koordynacją ruchów oraz likwidacją ewentualnych przykurczów, rehabilitacja zajęciowa skoncentrowana na ćwiczeniu czynności niezbędnych w codziennym życiu. Ich celem jest wydłużenie czasu, przez który chory będzie zdolny do samoobsługi, oraz zwiększenie komfortu życia. 

Zobacz, jak zbudowany jest nasz mózg: