Napoje z chininą są bardzo lubiane przez konsumentów ze względu na nieco gorzkawy smak, ale wypicie ich znacznej ilości może prowadzić do toksycznych zatruć, a nawet do śmierci. Ponadto przedawkowanie chininy sprzyja powstawaniu ostrej reakcji alergicznej oraz zjawisku cinchonizmu, które manifestuje się różnymi symptomami.

Co to jest chinina?

Chinina jest organicznym związkiem chemicznym pochodzenia roślinnego. Pozyskuje się ją z kory chinowca – wiecznie zielonego drzewa, które rośnie w Andach. Pod względem chemicznym jest pochodną chinoliny, lecz też alkaloidem o gorzkim smaku, który do biosyntezy potrzebuje aminokwasów. Od innego związku – chinidyny – różni się konfiguracją na atomie węgla, ale zawdzięcza temu swoje właściwości terapeutyczne. Trudno rozpuszcza się w wodzie, łatwo zaś w olejach, alkoholach, glicerynie oraz w kwasach.

Przeciwmalaryczne działanie chininy

W przypadku chininy działanie terapeutyczne jest spowodowane jej zdolnością do porażenia enzymów oksydoredukcyjnych, co skutkuje zahamowaniem czynności życiowych komórek zarówno roślinnych, jak i zwierzęcych. Efekt ten wykorzystywano do leczenia zakażeń pasożytami z grupy Plasmodium, które określa się mianem zarodźców malarii. Chinina, a w zasadzie jej pochodna – chlorochina, skutecznie ogranicza ich funkcjonowanie poprzez tworzenie kompleksów z DNA tych pasożytów, co stanowi dla nich rodzaj trucizny.

W leczeniu malarii wykorzystywano chininę w XIX wieku, choć istnieją doniesienia także o wcześniejszych okresach. Mimo że miała wiele skutków ubocznych, była jedynym skutecznym lekiem na tę chorobę. Obecnie jest wypierana przez preparaty nowszej generacji o nieco łagodniejszym działaniu, a stosuje się ją głównie w leczeniu zakażenia zarodźcem sierpowatym, który jest oporny na inne leki przeciwmalaryczne, lub u osób, które borykają się z alergią na pochodne tego alkaloidu.

Sama w sobie chinina ma też działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, co jest bardzo przydatne w zwalczaniu malarii, bo jest to jeden z podstawowych symptomów tej choroby. Substancja nie hamuje jednak biosyntezy prostaglandyn, więc nie można jej wykorzystać w terapii stanów zapalnych.

Jak się chronić przed malarią? Objawy i leczenie malarii zostały przedstawione na filmie:

Jakie jeszcze chinina ma zastosowanie w medycynie?

Zastosowanie zawierających chininę leków nie ogranicza się wyłącznie do działania przeciwmalarycznego. Sam alkaloid i jego pochodne stosuje się także na arytmię. Mało kto wie, ale chinina jest skutecznym lekiem przeciwarytmicznym, który wykorzystuje się częściej niż w leczeniu malarii. Zmniejsza bowiem przewodnictwo w sercu, czego skutkiem jest zahamowanie jego spontanicznych pobudzeń. Poleca się ją chorym z napadowym migotaniem przedsionków.

Popularność chinina zyskuje w leczeniu zaburzeń układu trawienia, ponieważ pobudza wydzielanie soków trawiennych i ułatwia przyswojenie spożytych pokarmów. Ze względu na działanie przeciwbólowe może być użyta jako wspomagająca terapię gośćca stawowego, w bólach mięśni oraz przy skurczach. Znane jest także jej korzystne działanie na zmiany skórne.

Chinina w kosmetyce i przemyśle spożywczym

Alkaloid wykorzystuje się w kosmetyce, zwłaszcza w preparatach przeznaczonych do pielęgnacji skóry głowy. Szampony z chininą stymulują cebulki włosów, dzięki czemu rosną one szybciej i są silniejsze. Substancja pobudza także mikrokrążenie, co zapobiega wypadaniu włosów.

W przemyśle spożywczym chininę wykorzystuje się do produkcji napojów gazowanych, określanych mianem toników. Napoje z chininą mają gorzki smak, co lubią niektórzy konsumenci. Nie można jednak spożywać ich w nadmiarze, ponieważ przedawkowanie chininy jest toksyczne, a spożycie jej w dawkach gramowych prowadzi do śmierci.

Skutki uboczne chininy

Wielu medyków odchodzi od stosowania chininy w lecznictwie. Powodem jest cała gama skutków ubocznych, która towarzyszy chorym zażywającym gorzki alkaloid. Należą do nich:

• spowolnienie akcji serca,
• mdłości lub wymioty,
• zaburzenia trawienia spowodowane podrażnieniem śluzówki przewodu pokarmowego,
• wysypka o podłożu alergicznym,
• uporczywy świąd skóry,
• biegunka,
• znaczne pogorszenie pracy wątroby,
• upośledzenie widzenia, w tym: oczopląs, porażenie nerwów, a nawet uszkodzenie siatkówki,
• pogorszenie słuchu,
• uczucie niepokoju, napięcie nerwowe,
• zmiana kolorytu skóry,
• stany zapalne nerwów,
• bóle i zawroty głowy.

Nie wolno stosować chininy w ciąży. Działanie tego alkaloidu może wywołać niepotrzebne skurcze macicy, których skutkiem może być poronienie na wczesnym etapie ciąży lub poród przed czasem. Szczególną ostrożność w momencie zażywanie tego leku powinny zachować osoby chorujące na padaczkę lub mające rozpoznane problemy ze słuchem lub wzrokiem.

Bibliografia:

1. K. Korzeniewski, Postępy w leczeniu i profilaktyce malarii, „Lekarz Wojskowy” 2013; 91 (3): 330–336.