Cewnikowanie serca polega na wprowadzeniu do komory lub przedsionka serca elastycznego drenu. Umożliwia on pomiar ciśnienia krwi, pobieranie jej próbek oraz podawanie kontrastu służącego dokładnemu obrazowaniu przepływu krwi w sercu i w naczyniach krwionośnych.

Cewnikowanie serca – wykonanie badania

Cewnikowanie serca wykonuje się za pomocą elastycznych, odpowiednio ukształtowanych drenów. Poprzez naczynia krwionośne wprowadza się je do przedsionków i komór serca. Cewnikowanie w warunkach anatomicznych dotyczy prawej lub lewej połowy serca – obiegi te są rozłączne i nie ma możliwości przejścia do drugiej części. Prawy przedsionek odbiera krew z dużych żył obwodowych i pompuje ją do prawej komory, która zasila pień i tętnice płucne. Krew wracająca z płuc dostaje się do lewego przedsionka i komory, skąd jest tłoczona do tętnicy głównej i wszystkich jej odgałęzień (w tym do odchodzących od niej tuż powyżej zastawki aortalnych tętnic wieńcowych).

Aby dostać się do prawej połowy serca, korzysta się najczęściej z dojścia przez duże żyły (podobojczykowe, łokciowe, czasem udowe). Dotarcie do lewej komory i przedsionka wymaga zwykle wejścia do tętnicy i wstecznego (pod prąd przepływu krwi) wprowadzania do niej cewnika.

Naczynie jest nakłuwane specjalną kaniulą (podobną do grubego wenflonu), która dzięki zastawce uniemożliwia wypływ krwi na zewnątrz (nawet z tętnicy o dużym ciśnieniu wewnętrznym). Przez kaniulę wprowadza się do naczynia silikonowy lub plastikowy cewnik, w którego ściance na całej długości znajduje się metalowy znacznik. Dzięki temu położenie drenu można obserwować w trakcie zabiegu za pomocą aparatu rentgenowskiego, tworzącego obraz w czasie rzeczywistym. Cewniki mogą być ukształtowane w sposób, który zapewnia ich odpowiednie wygięcie. W niektórych sytuacjach wsuwa się do nich sztywniejszy prowadnik, dzięki któremu zagięta końcówka drenu prostuje się i usztywnia.

Zabieg wykonuje się zwykle po znieczuleniu miejsca wkłucia kaniuli i podaniu leków uspokajających i przeciwbólowych. W przypadku dzieci, gdy nie ma gwarancji współpracy, wykonuje się znieczulenie ogólne, pozwalające lekarzowi na przeprowadzenie w spokoju całego badania.

Cewnikowanie serca – cele wykonania zabiegu

Cewnikowanie serca to sposób, by uzyskać informacje, których nie dostarcza badanie ultrasonograficzne (USG). Nie pozwala na to nawet przystawka dopplerowska, dzięki której kontrolować można przepływy krwi przez serce i duże naczynia. Cewnikowanie umożliwia:

• kontrolę ciśnienia krwi w miejscu, gdzie znajduje się końcówka drenu (przedsionku, komorze, naczyniu krwionośnym),

• sprawdzenie utlenowania próbki krwi pobranej przez cewnik,

• podanie substancji kontrastowej, której kierunek i prędkości przepływu przez struktury serca pozwala na szczegółową analizę ich budowy i działania.

Szczególną rolę odgrywa cewnikowanie serca połączone z tzw. koronarografią, czyli zobrazowaniem tętnic wieńcowych, odpowiedzialnych za ukrwienie mięśnia sercowego. Oceniając ich przebieg i ewentualne zwężenia można określić ryzyko powstania zawału albo groźnych zaburzeń rytmu.

Cewnikowanie serca i naczyń wieńcowych jest często okazją do wykonania niezbędnych zabiegów bez konieczności otwierania klatki piersiowej i wykonywania operacji w krążeniu pozaustrojowym. Należą do nich np. balonikowanie (rozszerzanie zwężonych naczyń wieńcowych od środka) lub zakładanie stentów (specjalnych „sprężynek” które rozciągają ściany naczynia, zapewniając odpowiedni przepływ krwi).

Cewnikowanie serca u dzieci

Cewnikowanie u dzieci pozwala na rozpoznawanie i szczegółowe diagnozowanie zakresu niektórych zaburzeń rozwojowych serca i dużych naczyń. Część zmian wynika z nieprawidłowego ukształtowania struktur anatomicznych, a niektóre – z faktu, że funkcjonowanie układu krążenia bardzo zmienia się w momencie, kiedy dziecko się rodzi i zaczyna korzystać z płuc. Diagnostyka dotyczy np. ubytków przegrody międzyprzedsionkowej lub międzykomorowej, przetrwałego przewodu tętniczego Botalla, zwężenia pnia płucnego lub aorty albo wad zastawkowych (niewydolności, zwężenia).

W niektórych wadach serca, np. stenozie aortalnej (zwężeniu), wczesnym działaniem ratującym życie jest poszerzenie naczynia balonikowaniem wykonanym w trakcie cewnikowania.

Cewnikowanie prawej połowy serca

Cewnikowanie prawej połowy serca jest zabiegiem, którego głównym celem jest ocena krążenia płucnego i występujących w nim oporów. Pomiar ciśnień w komorze pozwala określić zaawansowanie zmian chorobowych (np. zwłóknienia płuc) i ułatwia decyzję co do dalszego leczenia, np. kwalifikację do transplantacji serca. Nadmierne nadciśnienie płucne może spowodować bardzo szybkie uszkodzenie przeszczepionego narządu i jego niewydolność.

Cewnikowanie serca – przygotowanie pacjenta

Badanie odbywa się w warunkach szpitalnych. W ramach przygotowań pacjenta kieruje się na elektrokardiografię (EKG), echokardiografię dopplerowską, ocenia się poziomy enzymów, które mogą świadczyć o ostrym uszkodzeniu serca.

Chorym podaje się leki uspokajające i premedykację zapobiegającą bólowi, odruchowemu zatrzymaniu serca pod wpływem bodźców mechanicznych oraz (w niektórych przypadkach) chroniącą przed niebezpiecznymi zaburzeniami rytmu. Chory jest na diecie, która umożliwia w razie potrzeby wykonanie znieczulenia ogólnego.

Cewnikowanie serca – powikłania

Cewnikowanie serca jest zabiegiem inwazyjnym, który niekiedy może spowodować powikłania, takie jak np.:

• krwiak w miejscu wkłucia kaniuli prowadzącej do tętnicy lub żyły,

• zapalenie lub zakrzepica naczynia,

• infekcja związana z zabiegiem,

• zaburzenia rytmu serca lub jego ostre niedokrwienie,

• perforację naczynia lub ściany mięśnia sercowego.

Cewnikowanie z podaniem kontrastu może być przyczyną reakcji alergicznej ze wstrząsem anafilaktycznym włącznie.