Ból w okolicy szczęki nie zawsze musi być podyktowany kłopotami z zębami. Za najczęstszą przyczynę takiej dolegliwości uważa się dysfunkcje w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego. Innymi przyczynami bólu w szczęce mogą być angina Ludwiga, zapalenie zatok szczękowych i ropień okołozębowy. Niekiedy bywa składową tzw. maski zawału serca.

Ból szczęki spowodowany zaburzeniami neurologicznymi

Ból szczęki może wynikać z zaburzeń neurologicznych takich jak neuralgia nerwu trójdzielnego, który unerwia okolicę ucha i szczęki. Charakterystyczny jest wówczas ból szczęki z jednej strony przebiegający w postaci krótkotrwałych i nagłych napadów bólowych. Objawy mogą się pojawić samoistnie lub na skutek podrażnienia nerwu poprzez dotyk, działanie wiatru i niskich temperatur, żucie, ucisk, mycie zębów, ziewanie czy mówienie. Leczenie opiera się na farmakoterapii, a w niektórych przypadkach konieczna jest operacja i dokonanie blokady nerwu trójdzielnego.

Ból szczęki i głowy może także wywołać nerwica. Napadom towarzyszy nadmierne napięcie mięśni, które prowadzi do mocnego zaciskania zębów. Długotrwały ścisk staje się przyczyną objawów bólowych szczęki i jej okolic.

Ból szczęki i ucha a ból stawu skroniowo-żuchwowego

Jedną z najczęstszych przyczyn bólu szczęki i ucha są dysfunkcje stawu skroniowo-żuchwowego, dla których typowe są ponadto: ograniczona ruchomość i okresowa sztywność w stawie, odgłos przeskakiwania podczas ruchów żuchwy, ból zębów, obrzęk wokół stawu i ucisk za oczami. Ból promieniuje do ucha, skroni i potylicy. Nasila się podczas dłuższego mówienia i żucia. Zazwyczaj jest tępy i ogranicza otwieranie ust.

Przyczyną zespołu Costena jest nieprawidłowe przemieszczanie się krążka stawowego względem stawu. Wśród czynników odpowiadających za dysfunkcję stawu skroniowo-żuchwowego wymienia się m.in.: determinanty psychologiczne, cechy charakterologiczne (osobowość lękowa, niski próg bólu), uwarunkowania okluzyjno-anatomiczne (zaburzenia okluzji, braki w uzębieniu), długotrwałe przyjmowanie niefizjologicznych pozycji żuchwy, bruksizm, reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie kości i stawów, zwyrodnienie krążków stawowych, wady wrodzone, dnę moczanową, zabiegi operacyjne, osteoporozę i inne schorzenia kości oraz wyniszczenie i niedobory białkowe powodujące osłabienie tkanek miękkich.

Złagodzenie dolegliwości przyniesie pomoc osteopaty, który zmniejsza napięcie mięśniowo-powięziowe. Leczenie opiera się na farmakoterapii. Stosuje się środki przeciwzapalne. Choremu poleca się fizykoterapię, leczenie stomatologiczne i blokady okołostawowe. Można wykonywać ćwiczenia rozluźniające mięśnie otaczające staw i masaże. Należy zwalczać szkodliwe nawyki, takie jak zgrzytanie zębami i podpieranie brody ręką.

Ból szczęki i zębów – szczękościsk i bruksizm

Ból szczęki i zębów może być wywołany przez szczękościsk, czyli przemijające ograniczenie ruchomości rozwarcia szczęk, za które odpowiada odruchowy przykurcz mięśni unoszących żuchwę. Chorzy skarżą się zwłaszcza na ból szczęki podczas jedzenia, problemy z przełykaniem, podwyższoną temperaturę, ból gardła i ucha oraz chrypkę. Leczenie szczękościsku opiera się na terapii choroby podstawowej, która spowodowała ograniczenie ruchomości żuchwy. Determinanty odpowiadające za schorzenie dzieli się na:

• miejscowe – zaburzenia nerwicowe, ropowica dna jamy ustnej, stan zapalny, uraz, zębopochodne zapalenie okostnej, powikłanie po usunięciu zębów, dysfunkcja skroniowo-żuchwowa;
  
• ogólne – histeria, padaczka, niektóre schorzenia OUN, nowotwory, tężec, zażywanie narkotyków.
  

Za ból szczęki i zębów odpowiada także bruksizm, czyli patologiczne tarcie zębami żuchwy o zęby szczęki oraz niekontrolowane, mimowolne zaciskanie zębów. Dotyka on najczęściej osoby wrażliwe, zestresowane, mające problemy rodzinne lub piastujące wysokie i odpowiedzialne stanowiska. Daje o sobie znać najczęściej w nocy, podczas snu i w sytuacjach stresowych. Zaliczany jest do parasomnii. Prowadzi do pękania szkliwa i ścierania zębów oraz do ich wyraźnego osłabienia i rozchwiania. Może powodować zmiany zwyrodnieniowe w stawach skroniowo-żuchwowych, które prowadzą do ograniczenia ruchów w ich obrębie. Skutkuje przewlekłym bólem szczęki, zębów i głowy. 

Leczenie bruksizmu polega na stosowaniu specjalnych nakładek na zęby i szyn relaksacyjnych. Korzystne efekty daje zmiana trybu życia, systematyczna aktywność fizyczna, psychoterapia, fizjoterapia oraz nauka i stosowanie technik relaksacyjnych. Niektórzy chorzy korzystają z leków uspokajających.

Ból szczęki – inne przyczyny

Ból szczęki posiada liczne przyczyny. Bardzo często pojawia się w przebiegu choroby zębów i przyzębia, gdzie towarzyszy toczącemu się procesowi ropnemu. Wówczas jest to ból pulsujący i jednostronny. W tym przypadku konieczne jest leczenie stomatologiczne. Wśród innych schorzeń wymienia się urazy szczęki i żuchwy, choroby ślinianek (zapalenie ślinianki przyusznej, kamica ślinianek), ból głowy i zapalenie ucha. Ponadto częstą przyczyną tego typu dolegliwości jest zapalenie zatok szczękowych charakteryzujące się obustronnym rozpierającym bólem, który promieniuje nierzadko do policzków i oczodołów.

W okolicy szczęki pojawia się często ból wieńcowy. Chorzy na chorobę niedokrwienną serca powinni szczególnie uważać na ten objaw, gdyż może on zwiastować napad dusznicy bolesnej i zawał serca.

Bibliografia:

1. Latkowski B., Otolaryngologia – podręcznik dla studentów medycyny, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1998.

2. Bartkowski S., Chirurgia szczękowo-twarzowa, Wydawnictwo AGES, Kraków, 1996.

3. Styczeń P., BRUKSIZM czyli zęby w niebezpieczeństwie!, „Pharmaceutical Representative Polska”, 2016, 5, s. 48–49.

4. Stępień A., Neuralgie i nerwobóle twarzy, „Polski Przegląd Neurologiczny”, 2007, 3(4), s. 262–271.

5. Lavigne G.J., Kato T., Kolta A., Sessle B.J., Neurobiological mechanisms involved in sleep bruxism, „Critical Reviews in Oral Biology & Medicine”, 2003, 14(1), s. 30–46.

6. Piekoszewska - Ziętek P., Turska - Szybka A., Olczak - Kowalczyk D., Infekcje zębopochodne – przegląd piśmiennictwa, „Nowa Stomatologia”, 2016, 21(2), s. 120–134.

7. Prusiński A., Podstawy neurologii klinicznej, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1977.

8. Kurpiel P., Kostrzewa - Janicka J., Dysfunkcja układu ruchowego narządu żucia – etiologia i klasyfikacja schorzeń. Przegląd Piśmiennictwa, „Nowa Stomatologia”, 2014, 2, s. 95–99.

9. Pietruski J.K., Pietruska M.D., Dysfunkcja narządu żucia – przyczyny, diagnostyka, leczenie, „Magazyn Stomatologiczny”, 2013, 12, s. 42–48.