Zadaniem błony bębenkowej jest przetworzenie pobieranych fal dźwiękowych w energię drgań mechanicznych Ta część ucha traktowana nieprawidłowo może ulec przebiciu, czyli perforacji, prowadząc do zaburzeń słuchu. Dochodzi do tego często w wyniku urazów mechanicznych, np. na skutek zbyt częstego czyszczenia uszu z wykorzystaniem patyczków higienicznych.

Co to jest błona bębenkowa?

Błona bębenkowa to część ucha, która oddziela przewód słuchowy zewnętrzny od ucha środkowego. Zlokalizowana jest w kości skroniowej, na końcu przewodu słuchowego zewnętrznego. Jej nazwa pochodzi z języka łacińskiego od słów membrana tympani. Jest cienką i mocną membraną złożoną z kilku warstw o niejednorodnej sprężystości.

Podczas życia płodowego położona jest niemalże pionowo. Po urodzeniu przyjmuje pozycję skośną o kącie nachylenia wynoszącym 43–65° względem płaszczyzny poziomej, który jest otwarty ku przodowi (tzw. kąt inklinacji), zaś do płaszczyzny pionowej położna jest pod kątem 50° otwartym do tyłu (tzw. kąt deklinacji).

Błona bębenkowa jest narządem koloru perłowo-szarego, lekko połyskującym, nieco przezroczystym, o grubość około 0,1 mm. Znacznie rzadziej występuje matowa błona bębenkowa. Kształt tej części ucha przypomina nieregularną elipsę o wymiarach 10–11 mm (dłuższa oś) i około 9 mm wzdłuż krótszej osi.

Budowa błony bębenkowej

Błona bębenkowa składa się z:

• części napiętej – większa część błony, przymocowana do kości skroniowej włóknisto-chrząstkowym pierścieniem,
  
• części wiotkiej – tzw. błona Shrapnela to mniejsza i górna część błony, przyczepiona do okostnej łuski kości skroniowej w miejscu wcięcia bębenkowego.
  

Ściana błony bębenkowej zbudowana jest z:

• blaszki właściwej – najgrubszy element błony, zlokalizowany w części napiętej, pełniący rolę fundamentu dla pozostałych składowych,
  
• warstwy skórnej – skóra przewodu słuchowego zewnętrznego,
  
• warstwy śluzowej – błona śluzowa jamy bębenkowej,
  
• części środkowej (włóknistej) – występuje tylko w części napiętej, zbudowana z dwóch warstw włókien, które biegną promieniście i okrężnie.
  

Funkcje błony bębenkowej

Zasadnicza funkcja błony bębenkowej to odbieranie fal dźwiękowych z małżowiny usznej i zewnętrznego przewodu słuchowego w postaci drgań, które są następnie przekazywane na zlokalizowane za błoną trzy kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko i strzemiączko). Te z kolei przenoszą drgania do ucha wewnętrznego, gdzie w ślimaku dochodzi do pobudzenia właściwych komórek słuchowych, które zamieniają drgania na impuls bioelektryczny biegnący nerwem słuchowym do mózgu.

Regeneracja błony bębenkowej

Naturalnie przebiegające przedziurawienie błony bębenkowej bez powikłań nie wymaga większego leczenia. Małe zmiany goją się same w ciągu kilku tygodni, ponieważ błona bębenkowa ma zdolność do regeneracji. Wspomóc się można specjalnymi kroplami do uszu i antybiotykami. Jeśli błona nie zagoi się w przeciągu dwóch miesięcy, konieczne jest podjęcie leczenia operacyjnego.

Rekonstrukcja błony bębenkowej

Operację wykonuje się, jeśli doszło do większego urazu błony bębenkowej. Szczególnie gdy:

• ma miejsce nadmierna retrakcja (wciągnięcie całej lub fragmentu błony bębenkowej w światło jamy bębenkowej) błony bębenkowej i następuje niszczenie kosteczek słuchowych,
  
• nastąpiła perforacja brzeżna, której grozi tworzenie perlaka,
  
• perforacja nie ma tendencji do zamykania się,
  
• występują powikłania, jak podwijanie się naskórka z krawędzi perforacji, co grozi wrastaniem naskórka do błony bębenkowej.
  

Korzystne efekty terapeutyczne przynosi myringoplastyka, czyli zabieg rekonstrukcji błony bębenkowej. Przeprowadza się go najczęściej przez przewód słuchowy zewnętrzny, dzięki czemu ślady i blizny są niewidoczne. Rzadziej stosowana jest metoda operacji z wykonaniem cięcia za małżowiną uszną. Materiałem do rekonstrukcji może być ochrzęstna, fragment chrząstki małżowiny usznej lub powięź mięśnia skroniowego. Jego wybór determinowany jest stanem ucha i wynikami badania słuchu. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym. Po nim zakłada się opatrunek, a na cięcia szwy. Plastyka błony bębenkowej umożliwia odbudowę ubytków lub całkowitą rekonstrukcję błony bębenkowej. Efekty operacji widoczne są po wyjęciu opatrunku – około tydzień po operacji. Chory musi unikać bezpośredniego narażenia na hałas i przez miesiąc nie moczyć ucha. Kontrola audiologiczna powinna być wykonywana w odstępach 1, 3, 6, 12 miesięcy. Wykonanie zabiegu rekonstrukcji błony bębenkowej prywatnie to koszt około 4000–5000 złotych.

Inną metodą jest tympanoplastyka. To rodzaj operacji laryngologicznej w obrębie ucha środkowego. Jej celem jest rekonstrukcja uszkodzonej błony bębenkowej i odtworzenie ciągu kosteczek słuchowych. Wynikiem zabiegu jest przywrócenie przewodnictwa dźwięku w uchu środkowym. Wśród wskazań do jego wykonania znajdują się przewlekłe zapalenie ucha środkowego i perlakowe zapalenie ucha środkowego. Wyróżnia się takie typy tympanoplastyki: plastyka błony bębenkowej (zamknięcie ubytku), uzupełnienie ubytków w łańcuchu kosteczek słuchowych, nakrycie strzemiączka błoną bębenkową, przykrycie płatem skórnym podstawy strzemiączka (brak jest łańcucha kosteczek słuchowych), wycięcie okienka w kanale półkolistym poziomym i nakrycie go płatem skórnym.

Bibliografia:

1. Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, tom V, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1989.

2. Iwankiewicz S., Otolaryngologia, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1980.

3. Marszalik D., Iwaniec M., Kinematyka słyszenia - ucho środkowe, „Aktualne Problemy Biomechaniki”, 2010, 4, s.137–142.

4. Aleksandrowicz R., Ciszek B., Anatomia kliniczna głowy i szyi, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007.

5. Boroń M., Pawlas K., Ochrona zdrowia. Broszura informacyjna dla pracowników eksponowanych na hałas z udziałem hałasu niskoczęstotliwościowego, Sosnowiec, Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu, 2013.

6. Niemczyk K., Tympanoplastyka typu otwartego – wskazania, technika operacyjna, „Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny”, 2012, 1(2), s. 92–96.

7. Durko T., Operacje tympanoplastyczne w leczeniu przewlekłego zapalenia ucha środkowego – cz. II, „Otorynolaryngologia”, 2002, 1(2), s. 97–104.