Błędnik zbudowany jest z dwóch części – błędnika kostnego oraz błędnika błoniastego, w skład którego wchodzi błędnik przedsionkowy i ślimakowy. Nieprawidłowe działanie tego narządu może stać się przyczyną przykrych dolegliwości, a niekiedy i poważnych schorzeń, jak głuchota.

Co to jest błędnik?

Błędnik stanowi niewielką część ucha wewnętrznego. Odpowiada za utrzymanie równowagi, czyli prawidłowe położenie ciała w przestrzeni (kanały półkoliste) oraz zmysł słuchu (narząd Cortiego).

Błędnik kostny w niektórych miejscach przylega do błędnika błoniastego. Przestrzeń między ich ścianami nazywana jest przychłonkową (spatium perilymphaticum) i jest ona wypełniona przez perilimfę (przychłonkę), czyli ciecz błędnikową zewnętrzną. Płyn ten zbliżony jest składem do płynu mózgowo-rdzeniowego. Przychłonka zawiera trombinę (II czynnik krzepnięcia krwi, enzym osocza krwi z grupy proteaz serynowych), estran (organiczny związek chemiczny z grupy steroidów zbudowany z 18 atomów węgla), snoRNA (małe jąderkowe RNA) oraz dużą ilość jonów sodu i niewielką ilość jonów potasu.

Budowa błędnika

Błędnik dzieli się na:

• błędnik kostny (łac. labyrinthus osseus). Jest to część ucha wewnętrznego, w której znajdują się przestrzenie wypełnione powietrzem i przychłonką. Jest układem jam i kanałów położonych w części skalistej kości skroniowej. Wewnątrz niego zlokalizowany jest błędnik błoniasty, który jest zawieszony na licznych pasemkach łącznotkankowych. W skład błędnika kostnego wchodzą następujące części: środkowa, przedsionek, obwodowa przednia i obwodowa tylna. Elementami składowymi błędnika kostnego są:

1. przewód słuchowy wewnętrzny – kanał wewnątrz kości skroniowej o długości 1 cm, który łączy tylny dół czaszki z błędnikiem; kierują się w nim nerwy oraz naczynia do ucha wewnętrznego;
   
2. przedsionek – środkowa część błędnika kostnego położona między ślimakiem i kanałami półkolistymi; znajdują się w nim grupy otworków nazywane plamkami sitkowatymi, przez które przechodzą włókna nerwowe tworzące nerw przedsionkowo-ślimakowy;
3. trzy kanały półkoliste obejmujące przewody półkoliste błoniaste – kostne kanały ucha wewnętrznego ustawione w pozycji bocznej lub poziomej (lateralis), tylnej lub pionowo tylnej (posterior), przedniej lub pionowo przedniej (anterior); zawieszone są w nich błoniaste przewody półkoliste;
   
4. ślimak – narząd złożony z części kostnej (przypominającej kształtem muszlę ślimaka) i umieszczonego w niej błoniastego przewodu ślimakowego; jego podstawa opiera się o dno przewodu słuchowego wewnętrznego, z kolei wierzchołek zwrócony jest w kierunku jamy bębenkowej.
   

• błędnik błoniasty (łac. labyrinthus membranaceus). Jest to worek łącznotkankowy o zawiłym kształcie. Zawiera właściwe receptory zmysłu równowagi i słuchu. Część z kanałami półkolistymi związana jest z narządem równowagi, podczas gdy część ślimakowa – z narządem słuchu. Wewnątrz niego znajduje się ciecz zwana endolimfą czy śródchłonką. Jest to płyn produkowany w przewodzie ślimaka (prążek naczyniowy) i łagiewce (komórki ciemne). Charakteryzuje się wysokim stężeniem jonów potasu i niskim stężeniem jonów sodu. Odpowiada za pobudzanie receptorów słuchu i układu równowagi. Na błędnik błoniasty składają się:

1. błędnik ślimakowy – zbudowany głównie z przewodu ślimakowego; jego główną rolą jest analiza częstotliwości i selektywny odbiór tonów wysokich u podstawy, średnich w części środkowej, a niskich w części szczytowej ślimaka;
   
2. błędnik przedsionkowy – zbudowany z: łagiewki (stanowi podstawę kanałów półkolistych, wewnątrz niej znajdują się otolity, które odbierają wrażenia wynikające z położenia głowy), przewodu śródchłonki, woreczka (zawiera receptory wrażliwe na przyspieszenie liniowe, czyli zmianę położenia w górę i dół w linii prostej), przewodów półkolistych (biegną w kanałach półkolistych, dostarczają informacji odnośnie ruchów głowy), przewodu łagiewkowo-woreczkowego.
   

Ćwiczenia na błędnik

Ćwiczenia na błędnik mają na celu niwelowanie zawrotów głowy i problemów z zachowaniem równowagi oraz zwiększenie aktywności fizycznej w celu poprawy ukrwienia. Zalecany program składa się z trzech etapów:

Etap 1 (1–7 dzień) – ćwiczenia w pozycji leżącej:

1. patrzenie w górę i w dół bez ruszania głową, następnie patrzenie na boki bez ruszania głową;
   
2. podnoszenie głowy, dotykanie brodą klatki piersiowej;
   
3. patrzenie na boki ruszając głową;
   
4. unoszenie ręki do góry, zbliżanie i oddalanie palca do nosa (głowa nieruchomo).
   

Etap 2 (8–14 dzień) – ćwiczenia w pozycji siedzącej:

1. patrzenie w górę i w dół bez ruszania głową, następnie patrzenie na boki bez ruszania głową;
   
2. skręcanie głowy na prawy i lewy bark;
   
3. patrzenie na boki ruszając głową;
   
4. unoszenie ręki do góry, zbliżanie i oddalanie palca do nosa (głowa nieruchomo);
   
5. podnoszenie przedmiotu leżącego na podłodze;
   
6. pochylanie tułowia na prawo i lewo do pozycji podparcia na łokciu.
   

Etap 3 (15– 21 dzień) – ćwiczenia w pozycji stojącej:

1. patrzenie w górę i w dół bez ruszania głową, następnie patrzenie na boki bez ruszania głową;
   
2. skręcanie głowy na prawy i lewy bark;
   
3. patrzenie na boki ruszając głową;
   
4. unoszenie ręki do góry, zbliżanie i oddalanie palca do nosa (głowa nieruchomo);
   
5. podnoszenie przedmiotu leżącego na podłodze;
   
6. przenoszenie ciężaru ciała do przodu i tyłu (głowa nieruchomo).
   

Bibliografia:

1. Nawrot A., Encyklopedia Biologia, Kraków, Wydawnictwo GREG, 2017.

2. Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka – Tom V, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2009.

3. Weber E.C., Vilensky J.A., Carmichael S.W., Lee K.S., Netter. Atlas anatomii radiologicznej, Wrocław, Edra Urban & Partner, 2016.

4. Aleksandrowicz R., Anatomia kliniczna głowy i szyi, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007.

5. Sęk A., Skrodzka E., Marszałkiewicz M., Psychoakustyka w pigułce, Poznań, Instytut Akustyki UAM, 2000.

6. Siedlecka H., Zespół Ushera, „Słuch KWARTALNIK INFORMACYJNO-POPULARNO-NAUKOWY DLA LEKARZ”, 2008, 66(4), s. 3–12.