Badanie ogólne moczu wykonuje się celem oceny moczu pod względem cech fizycznych i biochemicznych. Sprawdza się ewentualną obecność komórek, wałeczków, kryształów i związków chemicznych, co stanowi doskonałe uzupełnienie diagnostyki wielu chorób. Nie ma żadnych przeciwwskazań do wykonania badania ogólnego moczu. Należy jednak przestrzegać kilku zasad pobierania i przechowywania materiału, by wynik był diagnostyczny.
Kiedy wykonuje się badanie ogólne moczu?
Ze względu na łatwość wykonania, nieinwazyjność i niski koszt, badanie ogólne moczu stanowi jedną z najczęściej wykonywanych analiz diagnostycznych. Jest bardzo pomocne w diagnostyce wielu chorób, jak np.:
- choroby nerek typu śródmiąższowe lub kłębuszkowe zapalenie nerek,
- zakażenia dróg moczowych,
- nowotwory,
- powikłania cukrzycy,
- powikłania nadciśnienia,
- powikłania otyłości,
- powikłania chorób autoimmunologicznych, np. toczeń.
Ponadto badanie ogólne moczu wykonywane jest w ramach podstawowego panelu przesiewowego, np. podczas badań pracowniczych.
Jak wygląda badanie ogólne moczu?
Badanie ogólne moczu przeprowadza się w każdym laboratorium analitycznym. Pojemnik do badania można zakupić dzień wcześniej w aptece. Nie powinno się używać do badania innych naczyń, np. słoika. Badanie wykonuje się w domu (chyba że przeprowadzane jest w czasie pobytu w szpitalu), polega na oddaniu bezpośrednio do pojemnika moczu z pierwszej porannej mikcji. Najlepiej, by był to tzw. środkowy strumień moczu, czyli kilka mililitrów oddaje się do toalety, kolejne 20 ml do pojemnika i końcowy strumień znów do toalety. Tuż przed badaniem powinno się dokładnie umyć okolicę ujścia cewki moczowej wodą z mydłem. W okolicach napletka i warg sromowych gromadzą się bowiem bakterie, które mogą dawać fałszywy wynik badania moczu. Jeśli nie jest to konieczne, nie powinno się przeprowadzać badania moczu u kobiety w trakcie miesiączki.
Po oddaniu moczu próbka powinna trafić jak najszybciej do laboratorium, najlepiej w ciągu 2 godzin, jeśli mocz był przechowywany w temperaturze pokojowej. Jeśli nie jest to możliwe, należy włożyć go do lodówki. W temperaturze pokojowej mogłyby zacząć namnażać się bakterie, co dałoby fałszywy wynik.
Badanie ogólne moczu – interpretacja wyniku
Pierwszym wskaźnikiem do interpretacji badania ogólnego jest odczyn moczu, czyli pH. W warunkach prawidłowych mocz ma odczyn kwaśny. Zmiana pH na zasadowe najczęściej współistnieje z zakażeniami układu moczowego i niektórymi zaburzeniami czynności cewek nerkowych. Ważne w badaniu ogólnym moczu jest zwrócenie uwagi na jego kolor. Mocz powinien być klarowny, o słomkowej barwie. Zmętnienie moczu towarzyszy często obecności znacznej ilości leukocytów w moczu, a tym samym świadczy o zakażeniu. Mętny mocz może być też efektem obecności moczanów lub fosforanów.
Ciężar właściwy moczu to inaczej gęstość względna moczu. Zmniejszony ciężar właściwy może być wynikiem nadmiernego spożycia płynów na kilka godzin przed oddaniem moczu do badania, a także przy niewydolności nerek. Duża gęstość właściwa moczu świadczy o odwodnieniu bądź obecności w moczu niepożądanych substancji, jak glukoza, środki cieniujące (po diagnostyce radiologicznej).
Bardzo ważnym elementem badanym w moczu jest poziom białka. Jest to wskaźnik szczególnie istotny u kobiet w ciąży jako jedno z kryteriów rozpoznania stanu przedrzucawkowego i rzucawki. Prawidłowo białko w moczu nie występuje. Jeśli się pojawia, może świadczyć o chorobach nie tylko nerek i dróg moczowych, ale również układu krążenia, krwi i gorączce. Białko w moczu, szczególnie u dzieci, może pojawić się jako konsekwencja intensywnego wysiłku fizycznego lub gorączki.
W moczu nie powinna występować glukoza. Najczęściej obecność cukru w moczu towarzyszy cukrzycy. Jednak może również występować u kobiety ciężarnej w przebiegu ciąży prawidłowej. Do innych elementów, które nie powinny pojawić się w badaniu ogólnym moczu, zalicza się ciała ketonowe i barwniki żółciowe.
Jeśli badanie ogólne moczu pod kątem obecności erytrocytów wykonywane jest pod mikroskopem, nie powinno się stwierdzać więcej niż 3 erytrocytów w polu widzenia. Podobnie w wypadku leukocytów; ich norma to maksymalnie 4–5 w polu widzenia. Leukocyty w moczu pojawiają się z powodu:
- zapalenia gruczołu krokowego u mężczyzn,
- nieprawidłowego pobrania moczu (leukocyty pochodzą z ujścia cewki moczowej),
- zapalenia śródmiąższowego nerek.
W prawidłowym moczu stwierdza się jedynie pojedyncze szkliste wałeczki. Inne typy wałeczków nie pojawiają się u osoby zdrowej, choć czasem towarzyszą gorączce i intensywnemu wysiłkowi fizycznemu.
Badanie ogólne moczu a posiew
W badaniu ogólnym moczu można spotkać się z informacją o obecności bakterii. Nie jest to jednak miarodajny wynik. Bakterie bowiem mogą np. pochodzić ze źle umytego ujścia cewki moczowej lub mogą być efektem namnożenia się bakterii w próbce moczu. Konieczne dla dokładnego wyniku i odpowiedniej interpretacji jest wykonanie posiewu moczu.