W neurologii kontakt z pacjentem i odpowiednio przeprowadzone badanie stanowią klucz do właściwego rozpoznania i celowanej diagnostyki. Badania podmiotowe i przedmiotowe określa się łącznie mianem badania neurologicznego. Istnieją pewne różnice w badaniu neurologicznym dzieci i dorosłych.

Badanie neurologiczne u dorosłych – schemat

Na badanie neurologiczne składa się kilka elementów:

1. Ogólna ocena świadomości i podstawowych funkcji życiowych – wywiad i zachowanie się chorego. Już pierwszy kontakt z chorym, tzw. „pierwsze wrażenie”, może naprowadzić lekarza na rozpoznanie. Na tym etapie lekarz ocenia sposób, w jaki np. pacjent wchodzi do gabinetu, jak się zachowuje, czy jest samodzielny, czy wymaga pomocy innych osób. Z pewnością na początku lekarz od razu zwraca uwagę na stan odżywienia. Dla przykładu – ból, pochylenie tułowia do przodu, grymas bólu naprowadzają lekarza ku diagnostyce zespołu korzeniowego.

2. Rozmowa z pacjentem, wywiad neurologiczny. Pytania zadawane przez lekarza powinny być formułowane w jasny i zrozumiały sposób. Jeśli pacjent nie rozumie niektórych medycznych sformułowań, powinien się do tego przyznać. Dobrze zebrany wywiad lekarski może ukierunkować lekarza na wstępne rozpoznanie. Nieprawdziwe odpowiedzi pacjenta wynikające ze wstydu, niezrozumienia czy próby zatajenia jakichś informacji obniżają szansę szybkiej diagnozy i wydłużają diagnostykę. Już przed wizytą u neurologa pacjent powinien „poukładać sobie” w głowie chronologię pewnych dolegliwości, czas i okoliczności ich wystąpienia, czynniki wpływające na nasilanie się objawów bądź ich osłabienie. Pacjent nie powinien zatajać przed lekarzem również innych chorób przewlekłych, jak cukrzyca, nadciśnienie itp., nawet jeśli wydaje mu się, że nie mają nic wspólnego z aktualnymi dolegliwościami.

3. Badanie przedmiotowe:

• badanie ogólne, internistyczne – nie należy dziwić się, jeżeli neurolog zacznie badanie od ogólnej oceny skóry, węzłów chłonnych, pomiaru ciśnienia i tętna, bądź zbada jamę brzuszną czy tarczycę;

• badanie głowy i szyi – lekarz ocenia symetrię, ustawienie głowy, mimikę twarzy, a nawet stan owłosienia głowy. Można spodziewać się również osłuchiwania okolic głowy i szyi w celu wykluczenia np. szmerów naczyniowych świadczących o zwężeniach;

• sprawdzenie objawów oponowych – są obecne w przypadku podrażnienia opon mózgowo-rdzeniowych, np. zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych;

• badanie nerwów czaszkowych – polega na sprawdzeniu dwunastu nerwów czaszkowych, w tym m.in. wzrokowego (pole widzenia, ruch gałek ocznych), węchu, mimiki;

• badanie ruchomości i siły w kończynach górnych i dolnych;

• badanie odruchów powierzchownych i głębokich;

• badanie zborności ruchów, np. próba palec–nos;

• badanie chodu i postawy.

Objawy oponowe w badaniu neurologicznym

Sprawdzenie objawów oponowych jest podstawowym objawem badania neurologicznego. Zaliczają się do nich:

• bolesność uciskowa gałek ocznych;

• sztywność karku;

• objaw Kerniga – polega na tym, że chory leży na plecach, a lekarz biernie podnosi jego wyprostowaną kończynę dolną lub próbuje prostować kończynę zgiętą maksymalnie w stawach kolanowym i biodrowym. Jeśli opony mózgowo-rdzeniowe są podrażnione, opór mięśni uniemożliwia te czynności;

• objaw Brudzińskiego – polega na przygięciu głowy do klatki piersiowej, co wywołuje odruchowe zgięcie kończyn dolnych (objaw Brudzińskiego karkowy), podobny odruch wywołuje ucisk na policzku (objaw policzkowy) bądź spojeniu łonowym (objaw łonowy);

• objaw karkowo-paluchowy Hermana – przygięcie bierne głowy do klatki piersiowej wywołuje grzbietowe zgięcie palucha stopy;

• objaw Flatau – bierne zgięcie głowy powoduje rozszerzenie źrenic;

• objaw Amosa – badany u dzieci, które nie potrafią przyjąć pozycji siedzącej bez podpierania się rękami przy podrażnieniu opon mózgowo-rdzeniowych.

Odruchy w badaniu neurologicznym

W badaniu neurologicznym badane są odruchy głębokie i powierzchowne. Odruchy głębokie to odruchy własne mięśni. Prawidłowo są umiarkowane i symetryczne. W stanach patologicznych są osłabione lub wzmożone. Badanie polega na lekkim uderzeniu młoteczkiem w ścięgno określonego mięśnia. Bada się tu:

• odruch promieniowy;

• odruch z mięśnia dwugłowego ramienia;

• odruch z mięśnia trójgłowego ramienia;

• odruch z kości łokciowej;

• odruch kolanowy;

• odruch skokowy.

Badanie neurologiczne dziecka

U dziecka podstawę badania neurologicznego stanowi ocena rozwoju psychoruchowego, która pozwala ustalić za pomocą różnych badań i testów, czy dziecko rozwija się adekwatnie do swojego wieku, czy nie ma żadnych odchyleń, opóźnień w rozwoju względem rówieśników. Wywiad w zależności od wieku dziecka wymaga większego lub mniejszego udziału rodziców bądź opiekunów. Badanie przedmiotowe małych dzieci różni się nieco od badania dorosłych. Pewne rzeczy są niebadalne, a niektóre bada się w inny sposób, dostosowany do wieku dziecka. Niektóre odruchy występują np. fizjologicznie u noworodków i niemowląt, lecz później zanikają, np. odruch ssania, Moro, chwytny itp. Ponadto u dzieci niektóre odruchy, uznawane za patologiczne u dorosłych, mogą stanowić fizjologię w pewnym wieku rozwojowym, jak np. dodatni objaw Babińskiego (fizjologiczny u dzieci do 2. roku życia, a patologiczny u dorosłych).