Do prawidłowej pracy tarczycy niezbędny jest jod. Ten pierwiastek pozawala gruczołowi produkować tyroksynę oraz trójjodotyroninę. Niedobór jodu może skutkować zbyt małym przetwarzaniem tyroksyny, na skutek czego pojawia się wole. Skutkiem niedoboru jodu są też problemy z płodnością, a u dzieci – wolniejszy rozwój fizyczny oraz wzrost w okresie dojrzewania, a także problemy w nauce.

Co to jest fT4, fT3 i TSH? U kogo i po co wykonuje się badania hormonów tarczycy?

Przysadka mózgowa produkuje tyreotropinę (TSH),  a tarczyca - trójjodotyroninę (T3) oraz tyroksynę (T4). Są to hormony mające ogromny wpływ na organizm, m.in. odpowiadają za rozwój oraz działanie układu nerwowego, metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów i oddziałują na układ kostny, mięśniowy, wzrost i rozwój tkanek. W badaniu oznacza się wolne hormony tarczycy, czyli takie, które nie wiążą się z białkami po opuszczeniu gruczołu. Są to wolna tyroksyna oznaczana jako fT4 oraz wolna trójjodotyronina – fT3.

Badanie fT4 oraz innych hormonów tarczycy przeprowadza się u osób, które chorują na niedoczynność lub nadczynność tego gruczołu, a także wtedy, gdy podejrzewa się zaburzenia w jego pracy. Test wykonuje się z krwi. Przygotowanie do badania fT3 i fT4 polega na wstrzymaniu się od jedzenia przez 12 godzin przed pobraniem próbki krwi – osoba badana powinna być na czczo, a krew pobiera się rano. Używa się krwi żylnej.

Normy fT3 fT4, TSH, normy fT4 w ciąży

Wyniki badań fT4, fT3 i TSH powinny mieścić się w normie niezależnie od wieku i płci. Norma fT4 to od 10 do 25 pikomoli na litr (pmol/l). Dla fT3 wynik prawidłowy mieści się w zakresie od 2,25 do 6 pmol/l, a dla TSH od 0,4 do 4 mikrojednostek na mililitr (µIU/ml).

Dla fT4 norma w ciąży może być inna w różnych laboratoriach, zakresy referencyjne podawane są razem z wynikami. Spotyka się niższe górne granice fT4 i TSH dla ciężarnych. Zaburzenia pracy gruczołu tarczycy są bardzo niebezpieczne dla kobiety i dla płodu, mogą skończyć się przedwczesnym porodem lub poronieniem.

Interpretacja wyników fT3 i fT4: niskie i wysokie fT4 i fT3 a poziom TSH

Prawidłowy poziom tyroksyny wolnej fT4 bez kontekstu trudno zinterpretować. O zdrowej tarczycy można mówić wtedy, gdy poziom wszystkich trzech hormonów mieści się w normie. Taki stan nosi nazwę eutyreozy i oznacza prawidłową funkcję hormonalną gruczołu. Niskie fT4 i fT3 i wysokie TSH oznacza niedoczynność tarczycy – to hipotyreoza. Wysokie fT4 i fT3 i niskie TSH świadczy o nadczynności – hipertyreozie.

Możliwe przyczyny hipotyreozy, gdy fT4 jest poniżej normy, to:

• niedobór jodu,
  
• rak tarczycy,
  
• leczenie lekami hamującymi produkcję hormonów.
  
  

• nadczynności tarczycy,
  
• choroba Gravesa-Basedowa,
  
• guzków tarczycy.
  

Niedoczynność i nadczynność tarczycy – objawy niskiego i wysokiego fT4

Objawy niedoczynności tarczycy to nie tylko niskie fT4. To także:

• duża męczliwość,
  
• duszność po wysiłku i w jego trakcie,
  
• zaburzenia trawienne – głównie zaparcia,
  
• permanentne wrażenie zimna,
  
• senność,
  
• sztywność mięśni i ból stawów,
  
• wzrost wagi ciała bez wyraźnej przyczyny, a nawet mimo braku apetytu,
  
• pogorszenie pamięci i problemy z koncentracją,
  
• opuchnięcie twarzy, szyi i powiek,
  
• pogorszenie kondycji włosów i paznokci,
  
• zatrzymanie wody w organizmie,
  
• spadek libido,
  
• zaburzenia miesiączkowania.
  

Podwyższone fT4 (przy obniżonym TSH) to jeden z objawów nadczynności tarczycy. Inne symptomy nadprodukcji hormonów przez ten gruczoł to:

• spadek masy ciała bez wyraźnej przyczyny,
  
• drżenie dłoni,
  
• nadmierna potliwość,
  
• drażliwość, nerwowość,
  
• przyspieszona akcja serca,
  
• osłabienie mięśni kończyn dolnych,
  
• zwiększona łamliwość paznokci i włosów,
  
• zmiany skórne, świąd,
  
• problemy z oddychaniem podczas i po wysiłku,
  
• zaburzenia trawienia – przeważnie biegunki,
  
• zaburzenia miesiączkowania,
  
• zaburzenia widzenia i łzawienie oczu.
  

Poziom tyroksyny bada się u dzieci po narodzinach. Pozwala to na wczesne wykrycie wrodzonej niedoczynności lub nadczynności tarczycy. Dzięki szybkiej diagnozie leczenie można rozpocząć wcześnie i zapobiec deficytom rozwojowym dziecka w latach późniejszych.

Cena badania fT3 i fT4

Cena badania fT4 to około 20 złotych, jeśli wykonuje się je prywatnie. Badania hormonów tarczycy można wykonać także na podstawie skierowania wystawionego przez lekarza rodzinnego czy specjalistę, wtedy refunduje je Narodowy Fundusz Zdrowia. Pełen pakiet badań tarczycowych wykonywany poza publicznym systemem zdrowia kosztuje od około 60 do 100 złotych.